ΑΓΡΑ

Ακόμη και μετά το θάνατό του, το 2015, ο επιστήμων και αφηγητής Όλιβερ Σακς συνεχίζει να εμπλουτίζει τον κόσμο της επιστήμης και της λογοτεχνίας με γοητευτικές και διεισδυτικές μελέτες του ανθρώπινου εγκεφάλου.
Σ’ αυτό το βιβλίο ο Σακς ξαναβρίσκει το ρυθμό και την απλότητα που χαρακτηρίζει το πολυδιαβασμένο “Ο άνθρωπος που μπέρδεψε τη γυναίκα του μ’ ένα καπέλο”. Συγκλονιστικό σύγγραμμα νευροψυχολογίας και νευρολογίας της συμπεριφοράς, γραμμένο με τη σοφία και την απλότητα του ύστερου ύφους των μεγάλων δημιουργών, με ελάχιστες υποσημειώσεις και παρεμβολές, «ένα βιβλίο υπαρξιακό και προσωπικό, μια γεμάτη ενσυναίσθηση διείσδυση στην εμπειρία και στον κόσμο του κάθε αρρώστου» (όπως έγραφε ο ίδιος στα “Ξυπνήματα”, που παρ’ όλ’ αυτά δεν είχαν πετύχει να ξεφύγουν εντελώς από το «κλασικό» είδος ιατρικής περιγραφής). Πραγματική κλινική λογοτεχνία η «ρομαντική επιστήμη», όπως την ονόμαζε ο Λούρια, που την εισήγαγε προτού την κάνει τόσο δημοφιλή ο Σακς.

Στο γράμμα για τα εβδομηκοστά γενέθλια του Ρομαίν Ρολλάν, ο Φρόυντ μπορεί πλέον να μιλήσει για τον ίδιο, ομολογώντας πως «η ανάμνηση αυτού του βιώματος πάνω στην Ακρόπολη επανέρχεται πολύ συχνά και με στοιχειώνει από τότε που γέρασα». Η ενοχή του να ξεπεράσει τον πατέρα του, η ενοχή υπέρβασης της πατρικής θέσης, η οποία παραπέμπει στην ασυνείδητη επιθυμία και ανάγκη πατροκτονίας για το προχώρημα στη ζωή, τον έφερε αντιμέτωπο με τη βιαιότητα του θανάτου, που επέκειτο πραγματικά λόγω της ηλικίας και βιωνόταν φαντασιωτικά στη σχέση του με τους νεότερους. Ο φόνος του πατέρα λειτουργεί σαν το νήμα που διαρθρώνει τον υποκειμενικό μύθο και την προσωπική ιστορία του Φρόυντ και τα συνδέει με την εφεύρεση της ψυχανάλυσης, την κοσμοθεώρησή της και την ερμηνεία των κοινωνικών δεσμών και της πολιτισμικής εξέλιξης. Η Ακρόπολη, ως πολιτισμικό μνημείο, θρυμματισμένη αλλά αγέρωχη, θυμίζει ένα χαμένο παρελθόν που υφίσταται όρθιο παρ’ όλους τους θανάτους. Ίσως ο Φρόυντ, στο γραπτό του, μας ζητά απλώς επιείκεια και σεβασμό για τον ίδιο και το έργο του, ένα έργο που συνεχίζει να προκαλεί κλυδωνισμούς, αντιστάσεις και ταραχές. Το 1904, ο Σεφέρης, μικρό αγόρι, ζούσε σε έναν κόσμο που φάνταζε αιώνιος, ενώ ο Φρόυντ ανέβαινε στο Βράχο, κι αυτός σχετικά ξέγνοιαστος, με συγκεχυμένες αναμνήσεις από μια αλλοτινή αξέχαστη παιδική ηλικία σε μέρη της Κεντρικής Ευρώπης, που κι αυτά φάνταζαν αιώνια. Το 1936 όμως, ο Σεφέρης έγραφε με τον τρόπο του « Όπου και να πάω η Ελλάδα με πληγώνει», ενώ ο Φρόυντ, πικραμένος και ανήμπορος, χωρίς ιδιαίτερη όρεξη για αφιερώματα γενεθλίων, ζώντας την επικράτηση του ναζισμού, ανέσυρε τις αναμνήσεις του από την ανάβαση στην Ακρόπολη, ανασύροντας ταυτόχρονα το ερώτημα της Aufhebung, το πώς ένας γιος ξεπερνά τον πατέρα του. Το 1970, ο ποιητής, υπό καθεστώς δικτατορίας, μας δωρίζει ένα όνειρό του πάνω στην Ακρόπολη, ένα όνειρο αποξένωσης, που έκρυβε στα σωθικά του έναν εφιάλτη. Άραγε τί σημαίνει η Ακρόπολη, τέτοια που υψώνεται στο βλέμμα των επισκεπτών στον σύγχρονο κόσμο μας ; Ο εφιάλτης του Σεφέρη είναι αρκετά σαφής και συνάδει με την αλλοίωση και την καταστροφή της. Το δέος του Φρόυντ, αντίθετα, εντάσσεται στο σεβασμό της λειτουργίας της και στην ερμηνεία της θέσης της ως μνημειακού θησαυρού της ανθρωπότητας. Πράγματι έχει τη θέση αγάλματος · από τη μια αντιπροσωπεύει μεταφορικά μια στροφή της Ιστορίας και από την άλλη στέκεται υπεράνω της κρίσης, της σκέψης, των μυθευμάτων και των επίκαιρων δρώντων. Ο Σεφέρης θυμίζει μια φράση του Φρόυντ, επίκαιρη και στις μέρες μας : «Είμαι καταποντισμένος μέσα σε αυτή την αγιάτρευτη αθλιότητα και δεν μπορώ να τη βγάλω από πάνω μου. Κάνουμε διαστημικά ταξίδια, καταπολεμούμε τις αρρώστιες, όμως τον μεγαλύτερο εχθρό του ανθρώπου –τον άνθρωπο–δεν μπορούμε να τον εξουδετερώσουμε».

Καθώς μια γυναίκα προετοιμάζεται να γίνει μητέρα, αντιμετωπίζει μια εμπειρία που δεν μοιάζει με καμία άλλη στη ζωή της. Η γέννηση του μωρού της θα της δώσει νέα κατεύθυνση στις προτιμήσεις και στις απολαύσεις της και, πιθανότατα, θα επαναπροσδιορίσει μερικές από τις αξίες της. Καθώς υποβάλλεται σε αυτή τη μοναδική ψυχική μεταμόρφωση, νέες ελπίδες, φόβοι και προτεραιότητες την καθοδηγούν. Η απόκτηση ενός παιδιού επηρεάζει όλες τις στενές σχέσεις της και ο ρόλος της στην ιστορία της οικογένειάς της αλλάζει. Με αυτή την έννοια, στους πολλούς μήνες που προηγούνται και ακολουθούν τη γέννηση του μωρού της, η μητέρα γεννιέται ψυχικά.
Ο διάσημος ψυχίατρος Ντάνιελ Στερν ένωσε τις δυνάμεις του με την παιδίατρο και παιδοψυχίατρο Νάντια Μπρούσβαϊλερ-Στερν και τη δημοσιογράφο και συγγραφέα Άλισον Φρήλαντ, για να αποδώσει με θαυμάσιο τρόπο την ψυχολογία της νέας μητέρας και να επικυρώσει με κατανόηση και αποδοχή τα αντιφατικά συναισθήματα που συνοδεύουν τα πρώτα στάδια της μητρότητας. Πρόκειται για ένα ανεκτίμητο βιβλίο αναφοράς για τις νέες μητέρες, τεκμηριωμένο με πολυάριθμα ερευνητικά παραδείγματα και τα προσωπικά σχόλιά τους, στο οποίο εξετάζονται επίσης ζητήματα όπως η επιστροφή της μητέρας στην εργασία, η πατρότητα, η πρόωρη γέννηση και η υιοθεσία.