ΑΝΤΙΠΟΔΕΣ

«Δεν αναγνώριζα πια αυτά που έλεγα. Δεν αναγνώριζα πια τις ίδιες μου τις αναμνήσεις όταν τις αφηγούμουν· δεν αναγνώριζα πια αυτά που είχα ζήσει με τη μορφή που είχαν επιβάλει στην αφήγησή μου, έχανα τον εαυτό μου, ήξερα πως αν προχωρούσα σε αυτή την αφήγηση θα ήταν πολύ αργά για να γυρίσω πίσω, αυτό που θα ήθελα να πω θα χανόταν, αισθανόμουν πως αν ένα πράγμα δεν λεγόταν τη στιγμή που έπρεπε να ειπωθεί θα εξαφανιζόταν, χωρίς δυνατότητα επιστροφής, η πραγματικότητα θα απομακρυνόταν, θα διέφευγε, εκείνη τη στιγμή και για πάντα, καταλάβαινα πως υπήρχαν ορισμένες σκηνές, ορισμένα πράγματα που δεν θα έπρεπε να τα πω αν ήθελα να θυμάμαι τα πάντα, πως δεν μπορούμε να θυμόμαστε παρά ξεχνώντας, και πως αν με πίεζαν να θυμηθώ τότε ήταν που θα ξεχνούσα τα πάντα.»

Το δεύτερο μυθιστόρημα του Εντουάρ Λουί, ενός από τους πιο σημαντικούς νέους Γάλλους συγγραφείς, διαδραματίζεται με επίκεντρο ένα γεγονός που συμβαίνει τις πρώτες ώρες της 25ης Δεκεμβρίου. Ο Εντουάρ, που βρίσκεται μόνος του την ημέρα των Χριστουγέννων, φέρνει στο σπίτι του στο Παρίσι έναν τριαντάχρονο άντρα, ονόματι Ρεντά, αλγερινής καταγωγής. Επί αρκετές ώρες συζητούν, κάνουν έρωτα και κοιμούνται. Το επόμενο πρωί ο Ρεντά ξεσπά, απειλεί τον Εντουάρ με ένα πιστόλι, τον βιάζει και φεύγει. Ο πρωτοπρόσωπος αφηγητής, που μας διηγείται την ιστορία εκ των υστέρων, με ένα εκπληκτικό προφορικό ύφος, είναι ο ίδιος με το πρώτο μυθιστόρημα του Λουί, που υπήρξε εξαιρετικά επιτυχημένο και στην Ελλάδα

Ανοιγοκλείνω τα μάτια ή δεν τα ανοιγοκλείνω; Νιώθω σίγουρα μια σύσπαση στο μάτι, ένα «τικ» χτυπάει επαναλαμβανόμενα στο βλέφαρο. Στο αριστερό μάτι, και ίσως είναι απλή διαταραχή του κυκλοφορικού. Πιθανώς ασήμαντη διαταραχή. Πιθανώς όχι ακριβώς ανεξήγητο ανοιγοκλείσιμο. Είμαι ακόμη σε κακή κατάσταση, είμαι κουρασμένος, εξαντλημένος, σε απόγνωση, νεκρός. Ξυπνάω; Γιατί; Είμαι τέτοιο ράκος που πρέπει αμέσως να ξανακοιμηθώ να μη βλέπω καθόλου γύρω μου. Με απασχολούσε άραγε κάτι προχθές; Πριν απ’ όλα αυτά είχα ζωή; Πριν συμβεί ό,τι συνέβη, γινόταν κάτι που αξίζει να θυμηθώ; Περιμένω κάτι από το παρελθόν; Περιμένω δηλαδή να θυμηθώ κάτι που ξεχνάω; Έχω παρελθόν; Πού χάθηκε ό,τι γινόταν πριν; Και μήπως λίγο πριν, θυμόμουν κάτι για πιο πριν; Μήπως κι από πριν δεν είχα ξεχάσει το πριν, αν υπήρχε κάτι εκεί; Τώρα ξυπνάω από λήθαργο. Κι όμως δεν μπορώ να βγω ακριβώς έξω από το λήθαργο, δεν θυμάμαι τι ήταν πριν από αυτόν, δεν θυμάμαι την αρχή του, μήπως δεν είναι λήθαργος λοιπόν αλλά κανονική κατάσταση.

«Κατά βάθος, η Άννα είχε πάντα την ανάγκη να νιώθει τη γερή ρίζα των πραγμάτων. Το να έχει ένα σπιτικό τής είχε παραδόξως επιτρέψει αυτό ακριβώς. Μέσα από λοξά μονοπάτια, ήρθε κι έπεσε σ’ ένα πεπρωμένο γυναίκας, έκπληκτη που είχε χωρέσει μέσα σ’ αυτό σαν να το είχε επινοήσει η ίδια. Ο άντρας που είχε παντρευτεί ήταν αληθινός άντρας, τα παιδιά που είχε ήταν αληθινά παιδιά. Η περασμένη της νιότη της φαινόταν παράξενη σαν μια αρρώστια της ζωής. Από αυτήν είχε αναδυθεί σιγά σιγά για να ανακαλύψει πως και χωρίς την ευτυχία ζούσε κανείς: παραιτούμενη από αυτήν, είχε συναντήσει ένα πλήθος ανθρώπων, αόρατων πριν, που ζούσαν όπως δουλεύει κανείς – με επιμονή, συνέχεια, χαρά. Εκείνο που συνέβαινε στην Άννα πριν αποκτήσει το σπιτικό της ήταν πάντα εκτός των δυνατοτήτων της: μια διαταραγμένη έξαρση που τόσο συχνά συγχέεται με την ανυπόφορη ευτυχία. Είχε δημιουργήσει ως αντάλλαγμα κάτι επιτέλους κατανοητό, μια ενήλικη ζωή. Έτσι το θέλησε και το επέλεξε.»

Στην πιο δημοφιλή συλλογή διηγημάτων της Κλαρίσε Λισπέκτορ, οι ήρωες, πλάσματα που ζουν απλές καθημερινές ζωές, με αφορμή γεγονότα φαινομενικά ασήμαντα, βιώνουν μια στιγμή κρίσης, που το σημάδι της είναι η έντονη απόλαυση με την οποία κοιτούν ξαφνικά τα πράγματα, η χαρά και η οδύνη που αντλούν από αυτά. Οι Οικογενειακοί δεσμοί, που κυκλοφόρησαν το 1960, αναγνωρίστηκαν αμέσως ως κορυφαίο έργο και καθιέρωσαν τη Λισπέκτορ ως μια από τις σημαντικότερες φωνές της βραζιλιάνικης λογοτεχνίας.

Βάθος είναι η φανταχτερή ασημαντολογία, η κακόγουστη επιτήδευση, τα φτηνά ευφυολογήματα, οι εκτροπές που ευτελίζουν το υψηλό ύφος. Είναι κυρίως ένα πάθος άκαιρο, χωρίς νόημα ή χωρίς μέτρο. Στο Περί βάθους, την ειρωνική αντιστροφή του Περί ύψους, ο Πόουπ στρέφει τα βέλη του στους βαρετούς και ανέμπνευστους δημιουργούς, στην ψεύτικη εμβρίθεια που κρύβεται πίσω από τη μεγαλοστομία και τη σοβαροφάνεια, στις έτοιμες συνταγές και στις ποιητικίζουσες κοινοτοπίες. Προτάσσει έναν ασυμβίβαστο κριτικό Διαφωτισμό, που έχει σήμερα ζωτική σημασία, καθώς αντιτίθεται τόσο στη συντηρητική επιφανειακότητα όσο και σε κάθε αφελή προοδευτισμό.

Στο επίμετρό της, η Αγγέλα Γιώτη φωτίζει τη συναρπαστική εποχή του Πόουπ, που είναι η εποχή της γέννησης του σύγχρονου δημόσιου χώρου, εξετάζει τις πολιτικές προεκτάσεις της έννοιας του βάθους και διερευνά τον απόηχό της στη νεοελληνική λογοτεχνία, ιδίως στις περιπτώσεις του Εμμανουήλ Ροΐδη και του Παναγιώτη Πανά.