ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ

Με απόλυτα επιστημονικό τρόπο, αλλά και μπόλικο χιούμορ, ο Randall Munroe, δημιουργός του εξαιρετικά δημοφιλούς διαδικτυακού κόμικ xkcd, δίνει απίστευτες απαντήσεις σε σημαντικές ερωτήσεις που μάλλον δεν θα σκεφτόσασταν να κάνετε ποτέ!

Η Εύα —μια ανήσυχη φοιτήτρια του τμήματος πλατωνικής φυσικής του πανεπιστημίου των καθαρών επιστημών (οι ονομασίες δικές της)— καταλαμβάνεται κάποια στιγμή από την «αμαρτωλή» περιέργεια του πραγματικού κόσμου και αποφασίζει να δραπετεύσει για λίγο από τα υψίπεδα της καθαρής θεωρίας, στα οποία κινείται η σχολή της, και να αφήσει την περιέργειά της να την οδηγήσει. Και ξεκινά τις αναζητήσεις της από τον έναστρο ουρανό. Θέλει ν’ αφεθεί στην παράξενη έλξη που αισθάνονταν πάντα οι άνθρωποι γι’ αυτόν και υπήρξε η κινητήρια δύναμη για να γεννηθεί η ιδέα της νομοκρατούμενης φύσης πρώτ’ απ’ όλα και η ίδια η επιστήμη στη συνέχεια.

Τούτο το βιβλίο δεν είναι παρά η ιστορία της Εύας και τριών φίλων-συμφοιτητών της που μοιράζονται τους προβληματισμούς της και πραγματοποιούν μαζί της ένα εξερευνητικό ταξίδι στον έναστρο ουρανό με μόνο εφόδιο στις αποσκευές τους τη στοιχειώδη λυκειακή μηχανική και οδηγό τα ερωτήματα που οι ίδιοι θέτουν στη διαδρομή.

Μια διαπεραστική και επιστημονικά τεκμηριωμένη ματιά από τον Νικόλα Α. Χρηστάκη στην εμφάνιση της πανδημίας του κορωνοϊού και στον τρόπο που θα αλλάξει τη ζωή μας.

Το βέλος του Απόλλωνα αποτελεί μια καθηλωτική μελέτη της επίδρασης της πρόσφατης πανδημίας που σάρωσε την κοινωνία μας, και του τρόπου με τον οποίο θα εξελιχθεί η αποκατάσταση τα επόμενα χρόνια. Αντλώντας στοιχεία από κοσμοϊ­στορικές επιδημίες (οι οποίες, ωστόσο, έχουν μείνει αμυδρά στη μνήμη μας), από σύγχρονες αναλύσεις και από πρωτοποριακές έρευνες από ένα ευρύ φάσμα επιστημών, ο δημοφιλής συγγραφέας, ιατρός, κοινωνιολόγος και ειδικός στη δημόσια υγεία Nicholas A. Christakis διερευνά τι σημαίνει να ζεις σε μια εποχή επιδημίας – μια εμπειρία που είναι παράδοξα ασυνήθιστη στη συντριπτικά μεγαλύτερη πλειοψηφία των ανθρώπων που ζουν σήμερα, αλλά θεμελιώδης για το είδος μας.

Προκαλώντας νέους διαχωρισμούς στην κοινωνία μας, αλλά και ευκαιρίες για συνεργασία, αυτή η πανδημία του 21ου αιώνα έχει ανατρέψει τις ζωές μας με τρόπους που θα δοκιμάσουν, αλλά δεν θα νικήσουν, την ήδη φθαρμένη συλλογική μας κουλτούρα.

Προβάλλοντας νέα, προκλητικά επιχειρήματα και ζωντανά παραδείγματα από την ιατρική, την ιστορία, την κοινωνιολογία, την επιδημιολογία και τη γενετική, Το βέλος του Απόλλωνα συλλαμβάνει αυτό που συμβαίνει όταν η μεγάλη δύναμη ενός θανατηφόρου μικροβίου συναντά τη μακροχρόνια πραγματικότητα της εξελιγμένης κοινωνικής φύσης μας.Μια διαπεραστική και επιστημονικά τεκμηριωμένη ματιά από τον Νικόλα Α. Χρηστάκη στην εμφάνιση της πανδημίας του κορωνοϊού και στον τρόπο που θα αλλάξει τη ζωή μας.

Το βέλος του Απόλλωνα αποτελεί μια καθηλωτική μελέτη της επίδρασης της πρόσφατης πανδημίας που σάρωσε την κοινωνία μας, και του τρόπου με τον οποίο θα εξελιχθεί η αποκατάσταση τα επόμενα χρόνια. Αντλώντας στοιχεία από κοσμοϊ­στορικές επιδημίες (οι οποίες, ωστόσο, έχουν μείνει αμυδρά στη μνήμη μας), από σύγχρονες αναλύσεις και από πρωτοποριακές έρευνες από ένα ευρύ φάσμα επιστημών, ο δημοφιλής συγγραφέας, ιατρός, κοινωνιολόγος και ειδικός στη δημόσια υγεία Nicholas A. Christakis διερευνά τι σημαίνει να ζεις σε μια εποχή επιδημίας – μια εμπειρία που είναι παράδοξα ασυνήθιστη στη συντριπτικά μεγαλύτερη πλειοψηφία των ανθρώπων που ζουν σήμερα, αλλά θεμελιώδης για το είδος μας.

Προκαλώντας νέους διαχωρισμούς στην κοινωνία μας, αλλά και ευκαιρίες για συνεργασία, αυτή η πανδημία του 21ου αιώνα έχει ανατρέψει τις ζωές μας με τρόπους που θα δοκιμάσουν, αλλά δεν θα νικήσουν, την ήδη φθαρμένη συλλογική μας κουλτούρα.

Προβάλλοντας νέα, προκλητικά επιχειρήματα και ζωντανά παραδείγματα από την ιατρική, την ιστορία, την κοινωνιολογία, την επιδημιολογία και τη γενετική, Το βέλος του Απόλλωνα συλλαμβάνει αυτό που συμβαίνει όταν η μεγάλη δύναμη ενός θανατηφόρου μικροβίου συναντά τη μακροχρόνια πραγματικότητα της εξελιγμένης κοινωνικής φύσης μας.

Τι είναι το γονιδίωμα; Τι είδους ποικιλομορφία το χαρακτηρίζει; Πώς διαμορφώνεται κάθε άνθρωπος βάσει της μοριακής ιδιαιτερότητας του γονιδιώματός του; Πόσο σημαντικές είναι οι γονιδιωματικές παραλλαγές για την εμφάνιση γενετικών ασθενειών και την εκδήλωση προδιάθεσης σε κλινικές καταστάσεις και χαρακτηριστικά; Ποιο είναι το γενετικό υπόβαθρο των ασθενειών; Μπορεί η εμφάνισή τους να ερμηνευθεί εξελικτικά; Είναι άραγε ο καρκίνος μια γονιδιωματική πάθηση; Και εντέλει, πόσο σημαντικές για την υγεία και την ασθένεια είναι οι πληροφορίες που αποκομίζουμε από το γονιδίωμα;

Το βιβλίο αυτό προσφέρει μια προσιτή στον γενικό αναγνώστη, ερεθιστική και ενημερωμένη με πρόσφατες εξελίξεις εισαγωγή στην πιο πολυσυζητημένη ίσως περιοχή της φυσικής σήμερα. Η θεωρία χορδών έχει συχνά αποκληθεί επίδοξη «θεωρία των πάντων», καθώς ο πλούτος των κομψών δομών της, που μάλιστα ενσωματώνουν την κβαντική βαρύτητα, ενθάρρυνε τους ερευνητές της να θέσουν ως ρητό στόχο μια ενοποιημένη θεωρία όλων των γνωστών θεμελιωδών αλληλεπιδράσεων. Ωστόσο, μετά από ερευνητική περιπέτεια δεκαετιών με πολλά επιτεύγματα αλλά και επαναπροσδιορισμούς προοπτικών, η θεωρία παραμένει ουσιαστικά αναπόδειχτη ως περιγραφή του πραγματικού κόσμου. Οδηγεί η θεωρία χορδών σε γόνιμες κατευθύνσεις έρευνας ή είναι υπερτιμημένη, όπως διατείνονται άλλοι ερευνητές; Ίσως ο αναγνώστης μπορέσει να σχηματίσει τη δική του γνώμη μετά την ανάγνωση αυτού του βιβλίου, που συνδιάζει τη διαυγή παρουσίαση της θεωρίας με τον ειλικρινή προβληματισμό ενός από τους πρωτοπόρους ερευνητές μπροστά στο άγνωστο.
Αφού πρώτα εξηγήσει τη διάσημη εξίσωση Ε = mc2, τα ουσιώδη στοιχεία της κβαντικής μηχανικής και όσα γνωρίζουμε για τις μελανές οπές, ο Steven Gubser προχωρά σε περιεκτική προσπέλαση της θεωρίας χορδών, τονίζοντας τις νέες ιδέες και τη διαδικασία ανάδυσής τους. Παρακολουθώντας μια παρουσίαση που αποφεύγει τα μαθηματικά και χρησιμοποιεί έξυπνες αναλογίες από την καθημερινή εμπειρία, ο αναγνώστης εξοικειώνεται με τις χορδές, τις βράνες, τους δυϊσμούς χορδών, τις επιπλέον διαστάσεις, τις κβαντικές διακυμάνσεις και την υπερσυμμετρία. Τα τελευταία κεφάλαια περιγράφουν τις πιο πρόσφατες προσπάθειες να συνδεθεί η θεωρία χορδών με τα τρέχοντα πειράματα υψηλών ενεργειών.

Με ποιον τρόπο διαμορφώθηκε ο πληθυσμός της Ευρώπης; Πότε μετανάστευσε για πρώτη φορά ο άνθρωπος; Γιατί είναι σημαντικό να κατανοήσουμε την εξελικτική πορεία και τα γονίδιά μας;

Τούτο το βιβλίο χτίζεται πάνω σε μια αλληγορία. Στο Φάντασμα της Όπερας ένας ιδιοφυής συνθέτης με παραμορφωμένο πρόσωπο διευθύνει τις παραστάσεις από τα σκοτεινά υπόγεια της Όπερας του Παρισιού. Οι θεατές απολαμβάνουν τις δημιουργίες του, το πρόσωπό του όμως αρνούνται να το αντικρίσουν.

Η επιστήμη, ως άλλο φάντασμα της όπερας, είναι μια δημιουργική δύναμη που επίσης κυβερνά τον κόσμο από το «υπόγειο». Εμφανίζεται όμως σε δύο διαφορετικές εκδοχές: το φάντασμα στη φύση και το φάντασμα στον πολιτισμό μας. Το φάντασμα στη φύση είναι οι θεμελιώδεις νόμοι που κυβερνούν τον φυσικό κόσμο από τα έγκατα της ύλης, ενώ το φάντασμα στον πολιτισμό μας είναι πλέον η ίδια η επιστήμη ως κοινωνικός θεσμός.

Και στις δύο εκδοχές του, το φάντασμα έχει ένα πολύ ανοίκειο πρόσωπο. Οι νόμοι του μικρόκοσμου είναι ό,τι πιο παράξενο έχουμε δει στη φύση μέχρι τώρα, ενώ και το πρόσωπο της ίδιας της επιστήμης ως κοινωνικού θεσμού δεν είναι περισσότερο προσφιλές στον σύγχρονο άνθρωπο.

Οι κοινωνίες μας θαυμάζουν την επιστήμη. Γνωρίζουν ότι σ’ αυτήν οφείλουν την υλική ευμάρεια που απολαμβάνουν. Όμως το αληθινό της πρόσωπο, τον θεμελιώδη αντιδογματισμό της, το πνεύμα του υγιούς σκεπτικισμού που τη χαρακτηρίζει, προτιμούν να μην το βλέπουν. Ας μένει καλύτερα στο σκοτάδι, στο υπόγειο.

Τούτο το βιβλίο επιχειρεί να συμφιλιώσει τον αναγνώστη μ’ αυτές τις λιγότερο οικείες όψεις της επιστήμης, ενώ παράλληλα υπογραμμίζει και το ηθικό περιεχόμενο που ενυπάρχει στην επιστημονική μέθοδο καθ’ εαυτήν: το δικαίωμα να αμφιβάλλεις έλλογα και η υποχρέωση να σκέφτεσαι ελεύθερα, αναγνωρίζοντας ως μόνη αυθεντία την εμπειρική πραγματικότητα.

«Ο φεμινισμός», έγραφε η Μαρί Σίαρ το 1986, «είναι η ριζοσπαστική ιδέα ότι οι γυναίκες είναι άνθρωποι». Με άλλα λόγια, οι γυναίκες πρέπει να έχουν δύναμη, αυτενέργεια, ελευθερία, να ελέγχουν οι ίδιες το σώμα τους, να είναι ισότιμες με τους άνδρες. Όμως ακόμα και σήμερα, ύστερα από πολλές δεκαετίες αγώνων, οι γυναίκες εξακολουθούν να διαδηλώνουν, να διαμαρτύρονται, να γράφουν και να μιλούν διεκδικώντας τα αυτονόητα δικαιώματά τους. Για να κατανοήσουμε γιατί συμβαίνει αυτό, πρέπει να κατανοήσουμε πρώτα πώς εμφανίστηκε το φεμινιστικό κίνημα και σε τι αποσκοπεί. Το βιβλίο της Ντέμπορα Κάμερον λειτουργεί ως ασφαλής οδηγός σε τούτη την αναζήτηση, κάνοντας μια συνοπτική αναδρομή στην ιστορία του φεμινιστικού κινήματος και εξετάζοντας με σαφήνεια τις ποικίλες πτυχές και βλέψεις του.

Η Κάμερον ξεδιαλύνει το κουβάρι των φεμινιστικών συζητήσεων κατανέμοντάς τις σε έξι θεματικές —ανδρική κυριαρχία, δικαιώματα, εργασία, κοινωνική κατασκευή της θηλυκότητας, σεξ και κουλτούρα— και εκθέτοντας τους βασικούς προβληματισμούς και τα κυριότερα επιχειρήματα με ενάργεια και αμεσότητα. Η παρουσίαση καλύπτει όλους τους ιστορικούς «φεμινισμούς», ξεκινώντας από τους αγώνες για τη γυναικεία ψήφο τον 19ο αιώνα και φτάνοντας μέχρι το λεγόμενο «τέταρτο κύμα». Στην εποχή του #metoo, του μισθολογικού χάσματος ανδρών και γυναικών, της διαδικτυακής παρενόχλησης και του ανησυχητικά μεγάλου αριθμού γυναικοκτονιών, ο φεμινισμός, ένα από τα σημαντικότερα διανοητικά, πολιτισμικά και πολιτικά κινήματα του σύγχρονου κόσμου, παραμένει επίκαιρος όσο ποτέ.

ΣΥΝΕΚΔΟΣΗ ΜΕ ΤΙΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ

Ξαφνιαζόμαστε τα τελευταία χρόνια όποτε συνειδητοποιούμε την απήχηση που εξακολουθούν να έχουν σε ολοένα και περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες οι φυλετικές θεωρίες και οι ρατσιστικές αντιλήψεις. Οι ιδέες που ταξινομούν τις ανθρώπινες ομάδες σε φυλές σύμφωνα με τα εξωτερικά τους φυσικά χαρακτηριστικά, και τις ιεραρχούν ανάγοντας τα χαρακτηριστικά αυτά σε διανοητική ικανότητα, πολιτισμικό επίπεδο και κοινωνική οργάνωση, είναι προϊόν του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού και της ευρωπαϊκής αποικιοκρατίας. Στη Δύση, επί έναν περίπου αιώνα, αποτέλεσαν απολύτως αποδεκτές και έγκυρες επιστημονικές θέσεις με τεράστια απήχηση στο ευρύ κοινό και τροφοδότησαν κρατικές πολιτικές για τη βελτίωση της φυλετικής ποιότητας σε πολλές χώρες, πριν γνωρίσουν τη διεθνή απόρριψη μετά τη σύνδεσή τους με τα εγκλήματα του ναζισμού κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Τα κείμενα του τόμου συνιστούν μια πρώτη προσπάθεια να μελετηθεί η διάχυση των φυλετικών θεωριών στην Ελλάδα και τα πολλαπλά νοήματα που παίρνει στον χρόνο η έννοια της φυλής: Ιχνηλατούν εξίσου τις διαδρομές μέσα από τις οποίες διαδόθηκαν οι φυλετικές θεωρίες όσο και τις προσαρμογές τους στα ελληνικά ζητούμενα, από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι σήμερα· δείχνουν πώς οι φυλετικές θεωρίες επέδρασαν στη διαμόρφωση νέων εξειδικεύσεων στο ελληνικό πανεπιστήμιο, τροφοδότησαν επιστημονικές και επαγγελματικές αντιπαραθέσεις και στήριξαν επιστημονικές προτάσεις για την υιοθέτηση ευγονικών πολιτικών· διερευνούν πώς ενσωματώνονται φυλετικές θεωρίες ή εκλαϊκευτικές εκδοχές τους σε πολιτικές ιδεολογίες κατά το πρώτο μισό του 20ού αιώνα και πώς χρησιμοποιούνται στην προώθηση εθνικών πολιτικών· ανιχνεύουν επίσης στοιχεία της διάχυσης των φυλετικών θεωριών σε λογοτεχνικά κείμενα ή σε κριτικούς, ιστορικούς και θεωρητικούς της τέχνης· τέλος, εξετάζουν επιβιώσεις των φυλετικών θεωριών σε σημερινές εκδοχές της διαπλοκής του εθνικισμού με τον ρατσισμό και τον αντισημιτισμό, όπως αποτυπώνονται στον νομικό, επιστημονικό, λαϊκιστικό ή θρησκευτικό λόγο.

Η βρετανίδα εκπαιδευτικός Lucy Crehan, νέα αλλά με θητεία στις σχολικές τάξεις, αναρωτήθηκε γιατί οι μαθητές από ορισμένα εκπαιδευτικά συστήματα πρωτεύουν συστηματικά στις διεθνείς εκπαιδευτικές δοκιμασίες. Αποφάσισε, λοιπόν, να κάνει μια έρευνα πεδίου: ταξίδεψε διαδοχικά στη Φινλανδία, την Ιαπωνία, τη Σαγκάη, τη Σιγκαπούρη και στον Καναδά, ώστε να κατανοήσει βαθύτερα τον τρόπο ζωής και την κουλτούρα τους, φιλοξενήθηκε σε σπίτια εκπαιδευτικών με παιδιά σχολικής ηλικίας, μελέτησε από πρώτο χέρι την εκπαιδευτική διαδικασία σε σχολεία αντιπροσωπευτικά του κάθε συστήματος και μίλησε με διευθυντές σχολείων, εκπαιδευτικούς, μαθητές και γονείς.

Καρπός τούτης της έρευνας, που συνδυάζει το βίωμα με την απαραίτητη θεωρητική τεκμηρίωση, όπου χρειάζεται, είναι μια ολοκληρωμένη πρόταση «θεωρίας και πράξης» της εκπαίδευσης η οποία προσφέρει εξαιρετικά διδάγματα, χρήσιμα σε όσους θέλουν να ξέρουν πώς διαφορετικές κουλτούρες και κοινωνίες προσεγγίζουν την εκπαίδευση ώστε ν’ αντλήσουν ιδέες για τις δικές τους πρακτικές. Ουσιαστικά ένας «εκπαιδευτικός γύρος του κόσμου», τα Φυτώρια ευφυΐας απευθύνονται σε εκπαιδευτικούς, γονείς, αρμόδιους για την παιδεία, αλλά και σε κάθε πολίτη που πιστεύει πως η εκπαίδευση είναι το θεμέλιο του κοινού μας μέλλοντος.