ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ

Ο σκοπός είναι τροφή, σαν το ψωμί. Το να λέμε ότι το ψωμί είναι για το σώμα και ο σκοπός για την ψυχή είναι λάθος. Γιατί δεν υπάρχει σώμα χωρίς ψυχή και ψυχή χωρίς σώμα· πρόκειται για «ένα και το αυτό». Η διαφορά είναι ότι για το ψωμί γνωρίζουμε τις φυσικές και βιολογικές ιδιότητές του· γνωρίζουμε το «πώς» λειτουργεί ως τροφή. Μας πήρε κάποιες χιλιάδες χρόνια να φτάσουμε ώς εκεί. Για τον σκοπό δεν έχουμε φτάσει ακόμα στο σημείο αυτό, αλλά είναι ζήτημα χρόνου. Γνωρίζουμε όμως κάτι πολύ σημαντικό: ότι το Σύμπαν πορεύεται χωρίς σκοπό· ότι ο σκοπός είναι έξω από τη φύση· ότι είναι απλώς μια ταμπέλα που εμείς κολλήσαμε επάνω της. Σ’ αυτό δεν διαφέρουμε πολύ από το τετράχρονο παιδί και τον Άγιο Βασίλη που κατεβαίνει από την καμινάδα. Σε λίγα χρόνια ο Άγιος Βασίλης θα αποτελεί για το παιδί μια ευχάριστη ανάμνηση μιας αυταπάτης. Δεν είναι τόσο εύκολο με τον σκοπό. Γιατί από τη στιγμή που ο σκοπός αναγνωριστεί ως αυταπάτη θα έχει χάσει την αξία του ως τροφή. Φθάνουμε έτσι μπρος στο μεγάλο δίλημμα. Απ’ τη μια είναι η «χωρίς σκοπό» πραγματικότητα. Απ’ την άλλη είναι η βιοτική μας ανάγκη για σκοπό. Δεν βοηθάει να επιβάλουμε στον εαυτό μας την εντύπωση ότι υπάρχει σκοπός· το να ζούμε σε μια «ενσυνείδητη» αυταπάτη δεν είναι λύση. Τι μας απομένει; Το βιβλίο προτείνει ότι υπάρχουν υποκατάστατα του σκοπού και καλεί τον αναγνώστη να τα ανακαλύψει.

Οι πιο διάσημες θεωρίες αλλά και πιο προσωπικά ζητήματα του κορυφαίου επιστήμονα σε έναν εμπνευσμένο διάλογο. Συζητώντας με τον Αϊνστάιν.

Τούτο το βιβλίο χτίζεται πάνω σε μια αλληγορία. Στο Φάντασμα της Όπερας ένας ιδιοφυής συνθέτης με παραμορφωμένο πρόσωπο διευθύνει τις παραστάσεις από τα σκοτεινά υπόγεια της Όπερας του Παρισιού. Οι θεατές απολαμβάνουν τις δημιουργίες του, το πρόσωπό του όμως αρνούνται να το αντικρίσουν.

Η επιστήμη, ως άλλο φάντασμα της όπερας, είναι μια δημιουργική δύναμη που επίσης κυβερνά τον κόσμο από το «υπόγειο». Εμφανίζεται όμως σε δύο διαφορετικές εκδοχές: το φάντασμα στη φύση και το φάντασμα στον πολιτισμό μας. Το φάντασμα στη φύση είναι οι θεμελιώδεις νόμοι που κυβερνούν τον φυσικό κόσμο από τα έγκατα της ύλης, ενώ το φάντασμα στον πολιτισμό μας είναι πλέον η ίδια η επιστήμη ως κοινωνικός θεσμός.

Και στις δύο εκδοχές του, το φάντασμα έχει ένα πολύ ανοίκειο πρόσωπο. Οι νόμοι του μικρόκοσμου είναι ό,τι πιο παράξενο έχουμε δει στη φύση μέχρι τώρα, ενώ και το πρόσωπο της ίδιας της επιστήμης ως κοινωνικού θεσμού δεν είναι περισσότερο προσφιλές στον σύγχρονο άνθρωπο.

Οι κοινωνίες μας θαυμάζουν την επιστήμη. Γνωρίζουν ότι σ’ αυτήν οφείλουν την υλική ευμάρεια που απολαμβάνουν. Όμως το αληθινό της πρόσωπο, τον θεμελιώδη αντιδογματισμό της, το πνεύμα του υγιούς σκεπτικισμού που τη χαρακτηρίζει, προτιμούν να μην το βλέπουν. Ας μένει καλύτερα στο σκοτάδι, στο υπόγειο.

Τούτο το βιβλίο επιχειρεί να συμφιλιώσει τον αναγνώστη μ’ αυτές τις λιγότερο οικείες όψεις της επιστήμης, ενώ παράλληλα υπογραμμίζει και το ηθικό περιεχόμενο που ενυπάρχει στην επιστημονική μέθοδο καθ’ εαυτήν: το δικαίωμα να αμφιβάλλεις έλλογα και η υποχρέωση να σκέφτεσαι ελεύθερα, αναγνωρίζοντας ως μόνη αυθεντία την εμπειρική πραγματικότητα.