ΙΣΤΟΡΙΑ

Η Επανάσταση του 1821 αποτέλεσε τη δυναμική έκφραση της επιδίωξης των Ελλήνων για την αποτίναξη του μακραίωνου οθωμανικού ζυγού. Ταυτόχρονα, υπήρξε γεγονός με ευρύτερες προεκτάσεις, όχι μόνο στο επίπεδο των πολιτικών και διπλωματικών διεργασιών, αλλά και σε εκείνο της κινητοποίησης της κοινής γνώμης και μεγάλου τμήματος του πνευματικού κόσμου στην Ευρώπη και στην Αμερική. Το σάλπισμα της ελευθε­ρίας συνήγειρε όλο το υπόδουλο γένος. Οι εξεγερμένοι Έλληνες ενώθηκαν απέναντι στον κοινό εχθρό, αλλά δεν άργησαν να διχαστούν, και έτσι να θέσουν σε κίνδυνο την επιτυχία του Αγώνα τους. Η αναγνώριση της ανεξαρτησίας τους θεμελιώθηκε μεν στις δικές τους νίκες και θυσίες, αλλά δεν θα είχε καταστεί τελεσίδικη δίχως την αποφασιστική παρέμβαση του διεθνούς παράγοντα.

Ένας Γερμανός Μουσολίνι.
Τρεις λέξεις.
Οι τρεις αυτές λέξεις έχουν ξεθαφτεί από μια αμερικανική εφημερίδα της δεκαετίας του 1920. Είναι ίσως η πρώτη μνεία του Χίτλερ στον αμερικανικό Τύπο. Το άρθρο, στις μέσα σελίδες της εφημερίδας, είναι γραμμένο αμέσως μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα του Χίτλερ στο Μόναχο (1923), ένα συμβάν που δεν προκάλεσε ιδιαίτερη αίσθηση. Ένας ασήμαντος σαματάς σε μπιραρία, στη νότια μητρόπολη της μεγάλης ηττημένης του Μεγάλου Πολέμου. Μερικοί νεκροί, μερικοί τραυματίες, ένας μυστακοφόρος ταραξίας ο οποίος φυλακίστηκε για κάμποσους μήνες και εκμεταλλεύτηκε τη φυλάκισή του για να γράψει ένα ακαταλαβίστικο συνονθύλευμα που έσταζε μίσος, το Mein Kampf: εν κατακλείδι, ένα επεισόδιο χωρίς προεκτάσεις. Ο Τύπος θα ξυπνήσει δέκα χρόνια αργότερα, όταν θα είναι πολύ αργά. Και ούτε καν τότε…

Ο εμφύλιος πόλεμος έχει σταδιακά εξελιχθεί στην πλέον διαδεδομένη, πιο καταστροφική και περισσότερο χαρακτηριστική μορφή οργανωμένης ανθρώπινης βίας. Η «μακρά ειρήνη» που ακολούθησε τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο αποτελεί ένα εν πολλοίς παραπλανητικό σχήμα λόγου, καθώς οι συγκρούσεις στο εσωτερικό των κρατών, από τη σφαγή στη Ρουάντα και την πρώην Γιουγκοσλαβία μέχρι το Ιράκ και την ανοιχτή πληγή της Συρίας, έχουν πολλαπλασιαστεί σε σχέση με παλαιότερες εποχές. Οι εμφύλιοι είναι πόλεμοι παρατεταμένοι, εκτοπίζουν ολόκληρους πληθυσμούς, όπως υπενθυμίζει η προσφυγική κρίση των ημερών μας, αναζωπυρώνονται εύκολα κι αφήνουν πολύ βαθιά τραύματα στα άτομα και τους λαούς. Ωστόσο, το πώς θα οριστεί ένας εσωτερικός πόλεμος εξαρτάται συχνά από την οπτική γωνία εκείνου που τον ορίζει: αλλιώς τον ορίζει ο κυρίαρχος κι αλλιώς ο επαναστάτης, αλλιώς ο νικητής κι αλλιώς ο ηττημένος, αλλιώς ο άμεσα εμπλεκόμενος κι αλλιώς ο ξένος· και όταν σ’ έναν εσωτερικό πόλεμο παρεμβαίνουν ξένοι παράγοντες, άραγε ο πόλεμος αυτός παραμένει εμφύλιος; Εντέλει, τι είναι εμφύλιος πόλεμος;

Ο Ντέιβιντ Άρμιτατζ επιχειρεί να απαντήσει στο ερώτημα αυτό μελετώντας πώς επινοείται και πώς μετασχηματίζεται η έννοια στη μακρά ιστορική διάρκεια, εξετάζοντας κατά σειρά τρεις σημαντικές ιστορικές συγκυρίες: μία μεσογειακή, την αρχαία Ρώμη, όταν γεννιέται η έννοια του bellum civile, του πολέμου μεταξύ συμπολιτών· μία ευρωπαϊκή, την πρώιμη νεωτερική Ευρώπη του 17ου και του 18ου αιώνα· και μία παγκόσμια, την εποχή από τα μέσα του 19ου αιώνα ώς τις μέρες μας, όταν πλέον γίνεται λόγος για «παγκόσμιο εμφύλιο πόλεμο». Το βιβλίο του είναι μια γενεαλογία της ιδέας του εμφυλίου· όχι μια εγκυκλοπαιδική αναδρομή στο παρελθόν αλλά μια ιστορία του προβληματισμού που αναπτύχθηκε γύρω από τον εμφύλιο πόλεμο τα τελευταία δύο χιλιάδες χρόνια.

Πόσο επηρεάζει άραγε η προσωπική ζωή των πρωταγωνιστών της ιστορίας την πολιτική δράση τους αλλά και αντιστρόφως, πόσο επηρεάζει η δημόσια έκθεση τα του οίκου τους;

Αυτό διερευνά το βιβλίο που κρατάτε στα χέρια σας. Γιατί είναι δύσκολο να κατανοήσουμε τις αποφάσεις ενός δημόσιου προσώπου χωρίς να γνωρίζουμε τις ανομολόγητες ανάγκες του, τα τραύματά του.

Αν δεν ξέρεις τι σήμαινε για την Έλλη Παππά ο Μπελογιάννης, πώς να δικαιολογήσεις την απόφασή της να γεννήσει το παιδί του, αν και παντρεμένη με άλλον, φυλακισμένη και μελλοθάνατη; Πώς να ερμηνεύσεις τη διαλυτική στάση του Ανδρέα Παπανδρέου απέναντι στην Ένωση Κέντρου αν δεν ξέρεις την άβυσσο που τον χώριζε από τον πατέρα του; Και ο Παύλος γιατί άραγε άφησε τη Φρειδερίκη να γίνει από βασίλισσα βασιλιάς;

Η ιστορία της δημιουργίας των Συνταγμάτων του Αγώνα είναι συναρπαστική και περιπετειώδης σαν μυθιστόρημα. Πώς έγραψαν οι επαναστατημένοι Έλληνες τα Συντάγματα του Αγώνα; Πάνω σε ψάθες από άχυρο, ανάμεσα σε πορτοκαλιές και λεμονιές, με φωνές και καβγάδες, που οδηγούσαν σε μικρές ή μεγάλες μάχες, ενίοτε ένοπλες. Στα Συντάγματα του Αγώνα οι επαναστατημένοι Έλληνες συσσωρεύουν θεσμική εμπειρία που θα ασκήσει τεράστια επίδραση στην ευρωπαϊκή και την παγκόσμια ιστορία.

Οι ισχυροί εθνικοί δεσμοί εμφανίστηκαν σχετικά πρόσφατα ή, αντίθετα, πολύ παλιά; Ποιοι υπήρξαν οι οικονομικοί, πολιτισμικοί ή πολιτικοί μηχανισμοί που πυροδότησαν την εθνικιστική μανία τόσο στη Δύση όσο και στην Ανατολή της Ευρώπης; To έθνος-κράτος, όπως εξάλλου και ο εθνικισμός, βιώνουν σήμερα το κύκνειο άσμα τους μπροστά στις νέες πολλαπλές ταυτότητες και σε ένα αναδυόμενο ευρωπαϊκό κράτος-έθνος; Ή μήπως πρόκειται ήδη για μια ελπίδα χαμένη στην εθνικιστική φωτιά που κατακαίει τις πρώην κομμουνιστικές χώρες;

Το βιβλίο παρουσιάζει τα ιστορικά εκείνα στοιχεία που μας επιτρέπουν να αντιμετωπίσουμε αυτά τα ερωτήματα χωρίς βεβιασμένες εκτιμήσεις. Εξετάζει επίσης τις απόψεις που προσπάθησαν να ξεδιαλύνουν τα περίπλοκα εθνικά πάθη τα οποία θεωρούσαμε ξεχασμένα, αλλά που αναστατώνουν για μία ακόμη φορά την Ευρώπη.

Από την ευλογιά, που λύγισε τους αυτόχθονες κατοίκους της Αμερικής, μέχρι το σαρωτικό χτύπημα της βουβωνικής πανώλης στην Κίνα και τις ανατροπές που έφερε ο εντοπισμός του AIDS στη Δύση, στις αρχές της δεκαετίας του 1980, ο ΜcNeill παραδίδει ένα συναρπαστικό, διαφωτιστικό και προκλητικό επιστημονικό ιστορικό θρίλερ για το πώς οι λοιμοί και μολυσματικές ασθένειες –ως άλλοι πόλεμοι– έχουν αλλάξει τον ρου της παγκόσμιας ιστορίας.

Με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 70 χρόνων από τον Δεκέμβριο του 1944, o Πέτρος Στ. Mακρής-Στάϊκος επέλεξε να μεταφράσει και να παρουσιάσει τέσσερα άγνωστα στον, μη ιστορικό, αναγνώστη κείμενα:

John Melior Stevens, Σχέδιο-Πρόταση για την αποτροπή της κατάληψης της εξουσίας στην Ελλάδα από το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, κατά τον τερματισμό της κατοχής του Άξονα.

23η Τεθωρακισμένη Ταξιαρχία, Επιχειρήσεις στην Ελλάδα.

Αντιναυάρχου Δημητρίου Οικονόμου, Σχετικά με την διαδρομή της φάλαγγας των ομήρων του ΕΛΑΣ, που απελευθερώθηκε στο χωριό Μπλέσσια-Αμυγδαλιές.

Πρακτικά της διάσκεψης με τους εκπροσώπους της Κεντρικής Επιτροπής του ΕΑΜ, στο Στρατηγείο των Χερσαίων Δυνάμεων και του Στρατιωτικού Συνδέσμου στην Ελλάδα (8-11 Ιανουαρίου 1944).

Τα τέσσερα κείμενα που παρουσιάζονται σε αυτό το βιβλίο ρίχνουν φως σε κρίσιμες πτυχές των Δεκεμβριανών που αποτελούν ακόμα αμφιλεγόμενο ζήτημα.