ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΡΗΤΗΣ

Οι ευωδιές των κήπων της μινωικής Κνωσού μαγεύουν έναν αιγύπτιο ταξιδευτή· ο Ριχάρδος ο Στυμπαλιώτης αφήνει τη δουλειά στον γρίπο για να καλλιεργήσει ένα ζευγάρι γης στα ερημωμένα από την πανώλη Γιοφυράκια· στον πολιορκούμενο Χάνδακα, καθώς ο Μαρκαντώνιος Φόσκολος γράφει τους τελευταίους στίχους του Φορτουνάτου, ένας μαθητευόμενος ζωγράφος εγκαταλείπει την Κρήτη τουρκονίκητη και φονοσκλαβωμένη· στο Μεγάλο Κάστρο του μεσοπολέμου η κυρά-Γιασιμίνα δακρύζει χαϊδεύοντας το κλειδί του σπιτιού που άφησε στα Κριτζαλιά της Ιωνίας… Αυτοί είναι ορισμένοι από τους πρωταγωνιστές των δώδεκα αφηγημάτων, στα οποία αρχαιολόγοι, ιστορικοί, φιλόλογοι και ιστορικοί της τέχνης ανασυνθέτουν στιγμιότυπα από την ζωή στην Κρήτη, από τα μινωικά χρόνια έως τη μικρασιατική καταστροφή. Σε ένα σκηνικό γνωστό από την ιστορική έρευνα κινούνται πρόσωπα, τις περισσότερες φορές επινοημένα, και παρουσιάζονται καταστάσεις, άλλοτε καθημερινές κι άλλοτε απρόσμενες, που οι συγγραφείς εμπνεύστηκαν μετά από συστηματική έρευνα των διαθέσιμων πηγών. Κάθε αφήγηση συνοδεύεται από εισαγωγή στην αντίστοιχη ιστορική εποχή και τεκμηρίωση. Στόχος του τόμου είναι να γνωρίσει το ευρύτερο κοινό βασικές πηγές και κεντρικά προβλήματα της ιστορικής έρευνας, όχι με το ύφος και τις μεθόδους του εγχειριδίου αλλά με την αμεσότητα του αφηγήματος.

Στη σελίδα 335 του βιβλίου υπάρχει μια φωτογραφία. Είναι η χορωδία του Ελληνικού Εργατικού Εκπαιδευτικού Συνδέσμου της Νέας Υόρκης τη δεκαετία του 1930. Ποια ήταν, άραγε, η κινητοποιητική δύναμη που έκανε μετανάστες και μετανάστριες να τραγουδούν επαναστατικούς ύμνους στις Ηνωμένες Πολιτείες;

Αυτό είναι το ερώτημα που διατρέχει την αφήγηση της Κόκκινης Αμερικής. Εστιάζοντας το ενδιαφέρον του στην ιστορία της αμερικανικής Αριστεράς, από τις αρχές του 20ού αιώνα έως και τα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου, το βιβλίο αναδεικνύει τα πολλαπλά νήματα που συνέδεαν τις ιδέες της ριζικής κοινωνικής μεταβολής με τους μετασχηματισμούς της καθημερινότητας των μεταναστευτικών πληθυσμών. Η ιστορία της ελληνοαμερικανικής Αριστεράς φωτίζει την πολλαπλότητα της μεταναστευτικής εμπειρίας και υπογραμμίζει τα όρια των στερεοτύπων γύρω από τους Έλληνες μετανάστες στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ταυτόχρονα, ωστόσο, η διαδρομή αυτή μας επιτρέπει να ξανασκεφτούμε γύρω από κάτι ευρύτερο: τις προσδοκίες και τις διαψεύσεις των επαναστατικών βεβαιοτήτων και τη θέση των Ηνωμένων Πολιτειών στην πολιτική φαντασία των ριζοσπαστών του 20ού αιώνα. Η Κόκκινη Αμερική δεν αφηγείται μια ιστορία επιτυχίας. Την ίδια στιγμή, όμως, μέσα από τις συναρπαστικές διαδρομές των μεταναστών που πίστεψαν στην επανάσταση, ανασυγκροτεί τους τρόπους με τους οποίους το ιστορικό απρόβλεπτο συνδιαλέγεται με την αναζήτηση ενός Νέου Κόσμου.

Πώς η μικρή παπαρούνα επηρέασε μεγάλες αυτοκρατορίες και πώς το ζαχαροκάλαμο καθόρισε τη διαδρομή του δουλεμπορίου στους νέους χρόνους; Γιατί η μπανάνα συνδέεται με τις «μπανανίες» και τα γενετικώς τροποποιημένα φυτά με τον Δρα Frankenstein; Πώς μερικά φυτά καταφέρνουν και επιβιώνουν σε θερμοκρασίες δεκάδων βαθμών Κελσίου κάτω απ’ το μηδέν, ενώ άλλα σε σχεδόν απόλυτη ξηρασία; Γιατί ο κρίνος και ο κινέζικος λωτός έχουν συνδεθεί με το άσπιλο και το αμόλυντο; Πώς ήταν τα πρώτα φυτά που εποίκησαν την ξηρά και πώς ενδέχεται να είναι τα φυτά σε άλλους κατοικήσιμους κόσμους;

Το βιβλίο αυτό περιλαμβάνει 37 μικρά και μεγάλα αφηγήματα για φυτά που επηρέασαν την ιστορία, και επηρεάστηκαν απ’ αυτήν, ή για άλλα που οι εξαιρετικές επιδόσεις τους εξάπτουν τη φαντασία όχι μόνο των επιστημόνων αλλά και του ευρύτερου κοινού.

Η ανάγνωσή του δεν προϋποθέτει παρά μόνο πολύ βασικές γνώσεις βιολογίας. Το βιβλίο απευθύνεται στον ανήσυχο αναγνώστη που με όπλα την κοινή λογική και την απλή ανθρώπινη περιέργεια προσπαθεί να αντιληφθεί και να κατανοήσει τον κόσμο που μας περιβάλλει. Και τα φυτά αποτελούν την ιδεώδη αφορμή για μια τέτοια συναρπαστική περιπέτεια.

Πότε ξεκινά ο ελληνικός πολιτισμός; Πώς μπορούμε να ορίσουμε μεθοδολογικά την αφετηρία του και να την εντοπίσουμε στον χρόνο; Σε ποιους χρόνους και σε ποιες διαδικασίες μπορεί να αναχθεί η προέλευση του ελληνισμού των ιστορικών χρόνων; Το κυριότερο: πού μπορούμε να βρούμε, ως μέσοι Έλληνες αναγνώστες, υπεύθυνες απαντήσεις σε ερωτήματα τόσο σημαντικά και ευαίσθητα, μακριά από επικίνδυνες υπεραπλουστεύσεις και ακραίες ιδεοληψίες, από μυθομανείς «ερευνητές» χονδροειδούς ερασιτεχνισμού ή ενίοτε και αμφίβολης ψυχοπνευματικής ισορροπίας;

Το βιβλίο αποτελεί ένα επιστημονικό όσο και συγγραφικό εγχείρημα. Λειτουργεί καταρχάς ως ένα συστηματικό και προσιτό εγχειρίδιο της μακροχρόνιας, διεθνούς επιστημονικής διερεύνησης των απαρχών του ελληνικού πολιτισμού. Στο πλαίσιο αυτό επικαιροποιεί δραστικά τις γνώσεις του ευρύτερου ενδιαφερόμενου κοινού στην Ελλάδα με δεδομένη την αληθινή κοσμογονία που τα τελευταία 25 περίπου χρόνια έχει συντελεστεί σε διεθνές επίπεδο τόσο στην μελέτη της προέλευσης των γλωσσών όσο και στην σχέση μεταξύ της αρχαιολογίας, της γλωσσολογίας, αλλά και άλλων εμπλεκομένων επιστημών. Οι πολλές και διαφορετικές θεωρίες που έχουν διατυπωθεί στην διεθνή επιστημονική κοινότητα περί της «ελεύσεως των Ελλήνων» ταξινομούνται κατά χρονικά παράθυρα, παρουσιάζονται αναλυτικά και σχολιάζονται κατά τον πλέον διεξοδικό, αλλά και εύληπτο τρόπο. Μέσα από ένα βασικό φροντιστήριο της προϊστορίας του Αιγαίου, αλλά και ενός ευρύτερου γεωγραφικού χώρου γίνεται κατανοητή η σύνθετη ιστορία της έρευνας του προβλήματος, καθώς και το υπόβαθρο των νέων, ανατρεπτικών πορισμάτων, στα οποία αυτή καταλήγει.

Ο Τζουάνες Παπαδόπουλος, γεννημένος γύρω στα 1618 στο Χάνδακα, έζησε τα τελευταία ειρηνικά χρόνια της βενετοκρατίας και τη μακρόχρονη πολιορκία της πόλης του από τους Οθωμανούς. Πρόσφυγας από το 1669, κατέφυγε στα Επτάνησα, έμεινε πολλά χρόνια στην Ιστρία και τελικά εγκαταστάθηκε στην Πάδοβα. Εκεί έγραψε το 1696, στα ιταλικά, τις αναμνήσεις του από τη χαμένη πατρίδα. Μιλάει για τα πελώρια τείχη του Χάνδακα, τις εκκλησίες του, την κρήνη Μορεζίνι, παρουσιάζει συνήθειες και αφηγείται περιστατικά, αναφέρεται σε ενδυμασίες και διασκεδάσεις, λέει για τις καλλιέργειες και την κτηνοτροφία, θυμάται κάθε τόσο τα φαγητά και τα περίφημα κρητικά κρασιά… Σε μια αφήγηση ελεύθερη σαν κουβέντα, συγκερνά την πίκρα του για την απώλεια του τόπου του με το χιούμορ, τη νοσταλγία του με καυστικές παρατηρήσεις. Ο «καιρός της σχόλης» που βρήκε ο Τζουάνες στα ήσυχα γερατειά του μας χαρίζει ένα κείμενο μοναδικό στην αμεσότητά του, που φέρνει μπροστά μας ολοζώντανη την «αγαπημένη πατρίδα» του στην καθημερινότητά της και σε ιδιαίτερες, ευτυχισμένες και επώδυνες, ώρες της.