GUTENBERG

Το νεανικό γραπτό του Fernando Pessoa, που “υπογράφει” ο συνομήλικος ετερώνυμος του Αλεξάντερ Σερτς – δημοσιευμένο για πρώτη φορά το 1978 -, μας γνωρίζει μιαν άλλη πτυχή της αφηγηματογραφίας του: το διήγημα τρόμου. Η ατμοσφαιρικότητα και η γοητεία της εκλογίκευσης που αναιρείται από τα σκοτάδια της ανθρώπινης ψυχής μαρτυρούν τη γόνιμη θητεία του στους μάστορες του είδους τον ΙΘ’ αιώνα. Το συνοδεύουν μια διεξοδική εξέταση των πηγών και των προθέσεων του από τον Κ. David Jackson και ένα πλούσιο εργοβιογραφικό χρονολόγιο.

Ο Όμηρος, ένα δεκατετράχρονο αγόρι, χωρίς πατέρα, εργάζεται ως ταχυδρόμος στην Ίθακα της Καλιφόρνιας για να στηρίξει τη μητέρα, την αδερφή και τον τετράχρονο αδερφό του Οδυσσέα. Ο μεγαλύτερος αδερφός βρίσκεται στο μέτωπο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Ο Όμηρος παραδίδει στους κατοίκους επιστολές που μεταφέρουν από το μέτωπο την είδηση του θανάτου, σκορπίζοντας τη θλίψη και την αγωνία στους κατοίκους.

Η Ανθρώπινη κωμωδία είναι ένα δραματικό αντιπολεμικό έργο κι ένας σύγχρονος παραλληλισμός για τον νόστο στην «Ιθάκη» που δεν θα γίνει πραγματικότητα για πολλούς νέους. Το 1944 απέσπασε το βραβείο Όσκαρ Καλύτερης Ιστορίας για την ομώνυμη ταινία. O William Saroyan (1908-1981), παιδί Αρμένιων μεταναστών στην Αμερική, ήταν πολύ δημοφιλής μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και είχε τιμηθεί με το βραβείο Πούλιτζερ.

Κι αν ήταν η Ισμήνη η πραγματική ηρωίδα που έσωσε την Αντιγόνη, όταν αυτή δείλιασε μπροστά στον θάνατο; Κι αν η Πηνελόπη δεν ήθελε να γυρίσει ο Οδυσσέας ύστερα από τόσα χρόνια; Κι αν η Μήδεια ήταν ερωτευμένη με έναν στρατιώτη που τον έλεγαν Δράκο, και παντρεύτηκε τον Ιάσονα μόνο για να τον εκδικηθεί μια μέρα, αφού εκείνος σκότωσε τον Δράκο; Κι αν η ‘Αλκηστη δεν ήθελε να τη σώσει ο Ηρακλής από τον θάνατο; Ιστορίες σα παραμύθια. Λίγο διαφορετικές από εκείνες που ξέρουμε. Ιστορίες που τις αφηγούνται οι ίδιες οι πρωταγωνίστριες. Μέσα από τη δική τους ματιά. Κι αυτό που μένει, δεν είναι άλλη μια εκδοχή ενός αρχαίου μύθου – γιατί όλες οι ιστορίες, αν τους αλλάξεις τα ονόματα, είναι σύγχρονες και καθημερινές. Κι αυτό που μένει δεν είναι η εκδοχή μιας ιστορίας από την πλευρά της γυναίκας – γιατί όλες οι ιστορίες, αφορούν εντάσεις, αισθήματα, ανασφάλειες και επιθυμίες τόσο κοινές στους άντρες και τις γυναίκες που ο καθένας μπορεί να τις κατανοήσει σε πρώτο πρόσωπο.

Τα νεανικά έργα του Gustave Flaubert (1821-1880), που τοποθετούνται χρονικά από τα δεκατέσσερα ως τα δεκαοχτώ του χρόνια, αναδεικνύουν το γοτθικό και μακάβριο στοιχείο ως ιδιαίτερη συνιστώσα της σκέψης και της ευαισθησίας του νεαρού συγγραφέα, που έζησε την παιδική του ηλικία στο νοσοκομείο όπου χειρουργούσε ο γιατρός πατέρας του.
Ωστόσο η εμμονή στο βίωμα του θανάτου και στην αλληγορική θεματοποίησή του ενισχύεται από το ρομαντικό κλίμα της εποχής: πόνος, δάκρυα, φαντάσματα, ερείπια, σκελετοί. Έτσι, το φανταστικό συναιρείται με τη μεταφυσική με τρόπο ίσως αρκετά ανεπεξέργαστο ακόμη αλλά ιδιαιτέρως ποιητικό και θεατρικό, στοιχείο που διακρίνεται στα έργα της ωριμότητας: “Μαντάμ Μποβαρί”, “Αισθηματική αγωγή”, “Σαλαμπό” και άλλα.

Μια απότομη προσγείωση ενός αεροπλάνου που εκτελεί την πτήση Παρίσι-Νέα Υόρκη˙ ένα ανεξήγητο σβήσιμο της οθόνης της τηλεόρασης και όλα χάνουν τον λογικό τους ειρμό. Σ’ ένα διαμέρισμα στο Μανχάταν, πέντε άνθρωποι πασχίζουν να καταλάβουν τι ακριβώς σημαίνουν τα πρωτόγνωρα γεγονότα που εκτυλίσσονται γύρω τους.
Ο Ντον ΝτεΛίλο άρχισε να γράφει τη “Σιωπή” το 2018, ωστόσο η ατμόσφαιρα του έργου αποπνέει την ερήμωση που επικράτησε στους δρόμους της Αμερικής, και όχι μόνο, στη διάρκεια των μέτρων για τον έλεγχο του Covid-19. Ο μεγαλύτερος ίσως εν ζωή Aμερικανός συγγραφέας μας παρασέρνει στο σκοτεινό σπήλαιο των φόβων που γεννούν η επιστήμη, η τεχνολογία και ο έλεγχός τους από εξουσίες που ο άνθρωπος δεν γνωρίζει. Οι προβλέψεις του για την αντίδραση της κοινωνίας ηχούν προφητικές όσο ποτέ.

Έχω συχνά συλλογιστεί πόσο σοφές είναι οι ρήσεις του Γκαίτε στις συζητήσεις του με τον Έκερμαν. Έχω όμως επίσης συχνά συλλογιστεί πόσες ρήσεις εξίσου σοφές έχω ακούσει στη ζωή μου, σε συζητήσεις με ανθρώπους οι οποίοι, αν και ευφυείς, δύσκολα θα μπορούσαν να συναγωνιστούν τον Γκαίτε.
Και οι ιδέες όμως είναι συνηθισμένες, ακόμη και οι λαμπρές ιδέες. Ο κόσμος είναι ασφυκτικά γεμάτος από ιδιοφυίες του καθημερινού. Μόνο όταν το καθημερινό γίνει καθολικό, μέσω μιας έντονης προσήλωσης στην καθολικότητα, μέσω μιας εμβάθυνσης σ’ αυτήν ικανής να οδηγήσει σε συνέπειες και πορίσματα, κατακτάται το δικαίωμα εισόδου στα ανάκτορα του μέλλοντος.
Σε θέση Επιμέτρου, μελέτημα του Richard Zenith σε μετάφραση Μαρίας Παπαδήμα.

Σ’ ένα λιμάνι της Ανδαλουσίας, δυο παλιοί φίλοι, άνθρωποι του υποκόσμου, περιμένουν με αγωνία ένα πλοίο από την Ταγγέρη. Μια χαμένη αγάπη, μια κόρη εξαφανισμένη…, η ζωή τους έχει έρθει τα πάνω κάτω – άραγε, υπάρχει κάτι που μπορεί ακόμη να σωθεί; Κατά την πολύωρη αναμονή τους ανατρέχουν στο κοινό
τους παρελθόν, σε ιστορίες βίας και ρομαντισμού, σε λάθη, έρωτες, αμοιβαίες υποχωρήσεις και προδοσίες.
Ένα ταξίδι στην άβυσσο της ψυχής που θυμίζει το Περιμένοντας τον Γκοντό του Μπέκετ, ένα «υπέροχα γραμμένο» (The Guardian) «τραγούδι για όλα όσα έχουμε χάσει ή όλα όσα μας ξέφυγαν την ώρα που απλώς περιμέναμε» (El Mundo).
Ο πολυβραβευμένος Ιρλανδός Κέβιν Μπάρι (γενν. 1969) υπογράφει ένα από τα πέντε καλύτερα μυθιστορήματα του 2019 (New York Times). Το έργο είχε συμπεριληφθεί στη μακρά λίστα του Booker (2019).

Σε μια ανώνυμη πόλη με κατοίκους χωρίς ονόματα, σε μια κοινωνία που τη σκεπάζει η σκιά της βίας και η τρομοκρατία διαποτίζει κάθε ορατή και αθέατη πτυχή του δημόσιου βίου, ένα δεκαοχτάχρονο κορίτσι προσπαθεί να κρατήσει την προσωπική του ελευθερία. Ώσπου, ο επονομαζόμενος «Γαλατάς», ένας από τους ηγέτες ισχυρής παραστρατιωτικής οργάνωσης, γίνεται η σκιά της. Με ποιο σκοπό την πλησιάζει; Οι διαδόσεις θεριεύουν, ενώ οι προκαταλήψεις δοκιμάζουν τις αντοχές της κοινότητας.
Με απαράμιλλη υφολογική δεξιοτεχνία, η Anna Burns αποτυπώνει την ανασφάλεια, την πίστη και την ελπίδα του ατόμου σε κοινωνίες που αρνούνται πεισματικά να κάνουν αυτοκριτική. Παραδίδει έτσι ένα συγκλονιστικό μυθιστόρημα, που δικαίως τιμήθηκε με το Βραβείο Booker. Οι κριτικοί είδαν στην Burns μια συγγραφέα του διαμετρήματος ενός Μπέκετ κι ενός Στερν.

Γερμανία, 1945: Σε μια επαρχιακή πόλη υπό σοβιετική διοίκηση και στο κατεστραμμένο Βερολίνο, ένας συγγραφέας και η γυναίκα του, κυριευμένοι από φόβο και ενοχές, προσπαθούν απελπισμένα να επιβιώσουν. Το πιο αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα του Χανς Φάλαντα και μια συγκινητική μαρτυρία για την κατάσταση στη Γερμανία τους πρώτους μήνες μετά από την πτώση του Τρίτου Ράιχ.

Ο ανυποψίαστος έφηβος που ζει ανέμελα στο πατρικό του σπίτι ξεκινά με την προτροπή του αινιγματικού Άντρα με τα Μαύρα ένα ταξίδι μύησης. Μέσα από τις διαδοχικές συναντήσεις που του επιφυλάσσει ο Δρόμος, θα γνωρίσει την ταραχή του έρωτα, την οδύνη του αποχωρισμού, την ευγένεια της δόξας, την μεγαλοπρέπεια της εξουσίας, την αταραξία της σοφίας, την υπέρτατη γαλήνη του θανάτου, την μοναχικότητα του αναχωρητή και τέλος την ίδια του την Προσωπικότητα.

Στους αντίποδες του Αναρχικού Τραπεζίτη, την ορθολογιστική επιχειρηματολογία αντικαθιστά εδώ η διαισθητική σκέψη, τον λόγο η δράση, αλλά μια δράση αλληγορική, που εκτυλίσσεται μέσα από τη σαγηνευτική διήγηση ενός κλασικού παραμυθιού απ’ όπου δεν λείπουν ούτε οι πριγκίπισσες ούτε τα μαγικά δαχτυλίδια ούτε οι σκοτεινοί λαβύρινθοι.

Μην κοιτάζεις τον Δρόμο: ακολούθησέ τον μέχρι τέλους.

Το “Ορλάντο” (1928) είναι από τα πιο εκκεντρικά έργα της Virginia Woolf (1882-1941). Αφιερωμένο στη φίλη και ερωμένη της Vita Sackville-West, αποτυπώνει την πορεία του ανδρόγυνου Ορλάντο από τα τέλη του 16ου αιώνα έως τις αρχές του 20ού, ενσωματώνοντας πλήθος ευφυών λογοτεχνικών και ιστορικών σχολίων.
Ο Jorge Luis Borger θεωρούσε το “Ορλάντο”, το οποίο μετέφρασε στα ισπανικά, ως “το πιο δυνατό έργο της Γουλφ και ένα από τα αυθεντικότερα έργα της εποχής μας”.