GUTENBERG

Ένας φτωχός άνδρας καταφέρνει να πλουτίσει και να ανελιχθεί κοινωνικά. Όμως η φιλοδοξία και η ανάγκη του για εξουσία θα τον οδηγήσουν στην καταστροφή. Την ιστορία του αφηγούνται διαφορετικοί ήρωες και μέσα απ’ την πολύπλευρη εξιστόρηση αναδύεται το ερώτημα: μπορούμε άραγε πράγματι να γνωρίζουμε το παρελθόν; Το αριστούργημα του William Faulkner και ένα από τα κορυφαία αμερικανικά μυθιστορήματα.

Το νεανικό γραπτό του Fernando Pessoa, που “υπογράφει” ο συνομήλικος ετερώνυμος του Αλεξάντερ Σερτς – δημοσιευμένο για πρώτη φορά το 1978 -, μας γνωρίζει μιαν άλλη πτυχή της αφηγηματογραφίας του: το διήγημα τρόμου. Η ατμοσφαιρικότητα και η γοητεία της εκλογίκευσης που αναιρείται από τα σκοτάδια της ανθρώπινης ψυχής μαρτυρούν τη γόνιμη θητεία του στους μάστορες του είδους τον ΙΘ’ αιώνα. Το συνοδεύουν μια διεξοδική εξέταση των πηγών και των προθέσεων του από τον Κ. David Jackson και ένα πλούσιο εργοβιογραφικό χρονολόγιο.

Ο Όμηρος, ένα δεκατετράχρονο αγόρι, χωρίς πατέρα, εργάζεται ως ταχυδρόμος στην Ίθακα της Καλιφόρνιας για να στηρίξει τη μητέρα, την αδερφή και τον τετράχρονο αδερφό του Οδυσσέα. Ο μεγαλύτερος αδερφός βρίσκεται στο μέτωπο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Ο Όμηρος παραδίδει στους κατοίκους επιστολές που μεταφέρουν από το μέτωπο την είδηση του θανάτου, σκορπίζοντας τη θλίψη και την αγωνία στους κατοίκους.

Η Ανθρώπινη κωμωδία είναι ένα δραματικό αντιπολεμικό έργο κι ένας σύγχρονος παραλληλισμός για τον νόστο στην «Ιθάκη» που δεν θα γίνει πραγματικότητα για πολλούς νέους. Το 1944 απέσπασε το βραβείο Όσκαρ Καλύτερης Ιστορίας για την ομώνυμη ταινία. O William Saroyan (1908-1981), παιδί Αρμένιων μεταναστών στην Αμερική, ήταν πολύ δημοφιλής μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και είχε τιμηθεί με το βραβείο Πούλιτζερ.

Κι αν ήταν η Ισμήνη η πραγματική ηρωίδα που έσωσε την Αντιγόνη, όταν αυτή δείλιασε μπροστά στον θάνατο; Κι αν η Πηνελόπη δεν ήθελε να γυρίσει ο Οδυσσέας ύστερα από τόσα χρόνια; Κι αν η Μήδεια ήταν ερωτευμένη με έναν στρατιώτη που τον έλεγαν Δράκο, και παντρεύτηκε τον Ιάσονα μόνο για να τον εκδικηθεί μια μέρα, αφού εκείνος σκότωσε τον Δράκο; Κι αν η ‘Αλκηστη δεν ήθελε να τη σώσει ο Ηρακλής από τον θάνατο; Ιστορίες σα παραμύθια. Λίγο διαφορετικές από εκείνες που ξέρουμε. Ιστορίες που τις αφηγούνται οι ίδιες οι πρωταγωνίστριες. Μέσα από τη δική τους ματιά. Κι αυτό που μένει, δεν είναι άλλη μια εκδοχή ενός αρχαίου μύθου – γιατί όλες οι ιστορίες, αν τους αλλάξεις τα ονόματα, είναι σύγχρονες και καθημερινές. Κι αυτό που μένει δεν είναι η εκδοχή μιας ιστορίας από την πλευρά της γυναίκας – γιατί όλες οι ιστορίες, αφορούν εντάσεις, αισθήματα, ανασφάλειες και επιθυμίες τόσο κοινές στους άντρες και τις γυναίκες που ο καθένας μπορεί να τις κατανοήσει σε πρώτο πρόσωπο.

Τα νεανικά έργα του Gustave Flaubert (1821-1880), που τοποθετούνται χρονικά από τα δεκατέσσερα ως τα δεκαοχτώ του χρόνια, αναδεικνύουν το γοτθικό και μακάβριο στοιχείο ως ιδιαίτερη συνιστώσα της σκέψης και της ευαισθησίας του νεαρού συγγραφέα, που έζησε την παιδική του ηλικία στο νοσοκομείο όπου χειρουργούσε ο γιατρός πατέρας του.
Ωστόσο η εμμονή στο βίωμα του θανάτου και στην αλληγορική θεματοποίησή του ενισχύεται από το ρομαντικό κλίμα της εποχής: πόνος, δάκρυα, φαντάσματα, ερείπια, σκελετοί. Έτσι, το φανταστικό συναιρείται με τη μεταφυσική με τρόπο ίσως αρκετά ανεπεξέργαστο ακόμη αλλά ιδιαιτέρως ποιητικό και θεατρικό, στοιχείο που διακρίνεται στα έργα της ωριμότητας: “Μαντάμ Μποβαρί”, “Αισθηματική αγωγή”, “Σαλαμπό” και άλλα.

Μια απότομη προσγείωση ενός αεροπλάνου που εκτελεί την πτήση Παρίσι-Νέα Υόρκη˙ ένα ανεξήγητο σβήσιμο της οθόνης της τηλεόρασης και όλα χάνουν τον λογικό τους ειρμό. Σ’ ένα διαμέρισμα στο Μανχάταν, πέντε άνθρωποι πασχίζουν να καταλάβουν τι ακριβώς σημαίνουν τα πρωτόγνωρα γεγονότα που εκτυλίσσονται γύρω τους.
Ο Ντον ΝτεΛίλο άρχισε να γράφει τη “Σιωπή” το 2018, ωστόσο η ατμόσφαιρα του έργου αποπνέει την ερήμωση που επικράτησε στους δρόμους της Αμερικής, και όχι μόνο, στη διάρκεια των μέτρων για τον έλεγχο του Covid-19. Ο μεγαλύτερος ίσως εν ζωή Aμερικανός συγγραφέας μας παρασέρνει στο σκοτεινό σπήλαιο των φόβων που γεννούν η επιστήμη, η τεχνολογία και ο έλεγχός τους από εξουσίες που ο άνθρωπος δεν γνωρίζει. Οι προβλέψεις του για την αντίδραση της κοινωνίας ηχούν προφητικές όσο ποτέ.

Έχω συχνά συλλογιστεί πόσο σοφές είναι οι ρήσεις του Γκαίτε στις συζητήσεις του με τον Έκερμαν. Έχω όμως επίσης συχνά συλλογιστεί πόσες ρήσεις εξίσου σοφές έχω ακούσει στη ζωή μου, σε συζητήσεις με ανθρώπους οι οποίοι, αν και ευφυείς, δύσκολα θα μπορούσαν να συναγωνιστούν τον Γκαίτε.
Και οι ιδέες όμως είναι συνηθισμένες, ακόμη και οι λαμπρές ιδέες. Ο κόσμος είναι ασφυκτικά γεμάτος από ιδιοφυίες του καθημερινού. Μόνο όταν το καθημερινό γίνει καθολικό, μέσω μιας έντονης προσήλωσης στην καθολικότητα, μέσω μιας εμβάθυνσης σ’ αυτήν ικανής να οδηγήσει σε συνέπειες και πορίσματα, κατακτάται το δικαίωμα εισόδου στα ανάκτορα του μέλλοντος.
Σε θέση Επιμέτρου, μελέτημα του Richard Zenith σε μετάφραση Μαρίας Παπαδήμα.

Βερολίνο, 1923: ο τρελός πληθωρισμός οδηγεί τα μεσαία στρώματα στα πρόθυρα της πείνας. Η επιθετικότητα της ακροδεξιάς μεγαλώνει. Ο νεαρός Βόλφγκανγκ Πάγκελ, αξιωματικός στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, άνεργος πλέον, προσπαθεί να επιβιώσει ρισκάροντας τα πάντα στο καζίνο και στη ζωή. Το αριστούργημα του hans Fallada πρώτη φορά στα ελληνικά.

Βερολίνο, 1923: ο τρελός πληθωρισμός οδηγεί τα μεσαία στρώματα στα πρόθυρα της πείνας. Η επιθετικότητα της ακροδεξιάς μεγαλώνει. Ο νεαρός Βόλφγκανγκ Πάγκελ, αξιωματικός στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, άνεργος πλέον, προσπαθεί να επιβιώσει ρισκάροντας τα πάντα στο καζίνο και στη ζωή. Το αριστούργημα του hans Fallada πρώτη φορά στα ελληνικά.

Το αδιαμφισβήτητο αριστούργημα της αμερικανικής λογοτεχνίας στην πρώτη πλήρη ελληνική του μετάφραση. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Για να γράψεις ένα μεγάλο βιβλίο, πρέπει να διαλέξεις ένα μεγάλο θέμα. […] Αυτό που, άπαξ και το ‘βρισκε κανείς, ξεκαθάριζαν και όλα τα υπόλοιπα” (H. Melville)

“Λέγε με Ισμαήλ. Πριν από μερικά χρόνια -δεν έχει σημασία πόσο ακριβώς- έχοντας λίγα ή καθόλου χρήματα στο πουγκί μου και τίποτα ιδιαίτερο που να με ενδιαφέρει στη στεριά, σκέφτηκα να ταξιδέψω λίγο στη θάλασσα και να δω το υδάτινο μέρος του κόσμου. Είναι ένας τρόπος που έχω να διώχνω το σπλήνιασμα και να ρυθμίζω το κυκλοφοριακό. Όταν πιάνω τον εαυτό μου να στραβώνει το στόμα όταν μες στην ψυχή μου είναι Νοέμβρης υγρός, που ψιλοβρέχει όταν πιάνω τον εαυτό μου να σταματάει άθελα μπρος σε φερετροπωλεία και να γίνεται ουραγός κάθε κηδείας που συναντώ και ειδικά όταν οι υποχονδρίες μου με κυβερνούν τόσο, που χρειάζεται ένας δυνατός ηθικός φραγμός να με εμποδίσει να βγω επίτηδες στο δρόμο και μεθοδικά να ρίξω χάμω τα καπέλα του κόσμου – τότε θεωρώ πως ήρθε πια η ώρα να μπαρκάρω, όσο πιο γρήγορα μπορώ. Είναι το δικό μου υποκατάστατο του πιστολιού και της σφαίρας. Με μια φιλοσοφική χειρονομία όλο μεγαλοπρέπεια, ο Κάτων ρίχνεται πάνω στο σπαθί του εγώ παίρνω ήσυχα το πλοίο. Δεν υπάρχει τίποτα το εκπληκτικό σ’ αυτό. Αν το ήξεραν έφτανε όλοι σχεδόν οι άνθρωποι, με τον τρόπο τους, αργά ή γρήγορα, θα έτρεφαν πάνω-κάτω τα ίδια αισθήματα με μένα για τον ωκεανό. […]

Σ’ ένα λιμάνι της Ανδαλουσίας, δυο παλιοί φίλοι, άνθρωποι του υποκόσμου, περιμένουν με αγωνία ένα πλοίο από την Ταγγέρη. Μια χαμένη αγάπη, μια κόρη εξαφανισμένη…, η ζωή τους έχει έρθει τα πάνω κάτω – άραγε, υπάρχει κάτι που μπορεί ακόμη να σωθεί; Κατά την πολύωρη αναμονή τους ανατρέχουν στο κοινό
τους παρελθόν, σε ιστορίες βίας και ρομαντισμού, σε λάθη, έρωτες, αμοιβαίες υποχωρήσεις και προδοσίες.
Ένα ταξίδι στην άβυσσο της ψυχής που θυμίζει το Περιμένοντας τον Γκοντό του Μπέκετ, ένα «υπέροχα γραμμένο» (The Guardian) «τραγούδι για όλα όσα έχουμε χάσει ή όλα όσα μας ξέφυγαν την ώρα που απλώς περιμέναμε» (El Mundo).
Ο πολυβραβευμένος Ιρλανδός Κέβιν Μπάρι (γενν. 1969) υπογράφει ένα από τα πέντε καλύτερα μυθιστορήματα του 2019 (New York Times). Το έργο είχε συμπεριληφθεί στη μακρά λίστα του Booker (2019).

Σε μια ανώνυμη πόλη με κατοίκους χωρίς ονόματα, σε μια κοινωνία που τη σκεπάζει η σκιά της βίας και η τρομοκρατία διαποτίζει κάθε ορατή και αθέατη πτυχή του δημόσιου βίου, ένα δεκαοχτάχρονο κορίτσι προσπαθεί να κρατήσει την προσωπική του ελευθερία. Ώσπου, ο επονομαζόμενος «Γαλατάς», ένας από τους ηγέτες ισχυρής παραστρατιωτικής οργάνωσης, γίνεται η σκιά της. Με ποιο σκοπό την πλησιάζει; Οι διαδόσεις θεριεύουν, ενώ οι προκαταλήψεις δοκιμάζουν τις αντοχές της κοινότητας.
Με απαράμιλλη υφολογική δεξιοτεχνία, η Anna Burns αποτυπώνει την ανασφάλεια, την πίστη και την ελπίδα του ατόμου σε κοινωνίες που αρνούνται πεισματικά να κάνουν αυτοκριτική. Παραδίδει έτσι ένα συγκλονιστικό μυθιστόρημα, που δικαίως τιμήθηκε με το Βραβείο Booker. Οι κριτικοί είδαν στην Burns μια συγγραφέα του διαμετρήματος ενός Μπέκετ κι ενός Στερν.