ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΡΗΤΗΣ

Πώς η μικρή παπαρούνα επηρέασε μεγάλες αυτοκρατορίες και πώς το ζαχαροκάλαμο καθόρισε τη διαδρομή του δουλεμπορίου στους νέους χρόνους; Γιατί η μπανάνα συνδέεται με τις «μπανανίες» και τα γενετικώς τροποποιημένα φυτά με τον Δρα Frankenstein; Πώς μερικά φυτά καταφέρνουν και επιβιώνουν σε θερμοκρασίες δεκάδων βαθμών Κελσίου κάτω απ’ το μηδέν, ενώ άλλα σε σχεδόν απόλυτη ξηρασία; Γιατί ο κρίνος και ο κινέζικος λωτός έχουν συνδεθεί με το άσπιλο και το αμόλυντο; Πώς ήταν τα πρώτα φυτά που εποίκησαν την ξηρά και πώς ενδέχεται να είναι τα φυτά σε άλλους κατοικήσιμους κόσμους;

Το βιβλίο αυτό περιλαμβάνει 37 μικρά και μεγάλα αφηγήματα για φυτά που επηρέασαν την ιστορία, και επηρεάστηκαν απ’ αυτήν, ή για άλλα που οι εξαιρετικές επιδόσεις τους εξάπτουν τη φαντασία όχι μόνο των επιστημόνων αλλά και του ευρύτερου κοινού.

Η ανάγνωσή του δεν προϋποθέτει παρά μόνο πολύ βασικές γνώσεις βιολογίας. Το βιβλίο απευθύνεται στον ανήσυχο αναγνώστη που με όπλα την κοινή λογική και την απλή ανθρώπινη περιέργεια προσπαθεί να αντιληφθεί και να κατανοήσει τον κόσμο που μας περιβάλλει. Και τα φυτά αποτελούν την ιδεώδη αφορμή για μια τέτοια συναρπαστική περιπέτεια.

Πότε ξεκινά ο ελληνικός πολιτισμός; Πώς μπορούμε να ορίσουμε μεθοδολογικά την αφετηρία του και να την εντοπίσουμε στον χρόνο; Σε ποιους χρόνους και σε ποιες διαδικασίες μπορεί να αναχθεί η προέλευση του ελληνισμού των ιστορικών χρόνων; Το κυριότερο: πού μπορούμε να βρούμε, ως μέσοι Έλληνες αναγνώστες, υπεύθυνες απαντήσεις σε ερωτήματα τόσο σημαντικά και ευαίσθητα, μακριά από επικίνδυνες υπεραπλουστεύσεις και ακραίες ιδεοληψίες, από μυθομανείς «ερευνητές» χονδροειδούς ερασιτεχνισμού ή ενίοτε και αμφίβολης ψυχοπνευματικής ισορροπίας;

Το βιβλίο αποτελεί ένα επιστημονικό όσο και συγγραφικό εγχείρημα. Λειτουργεί καταρχάς ως ένα συστηματικό και προσιτό εγχειρίδιο της μακροχρόνιας, διεθνούς επιστημονικής διερεύνησης των απαρχών του ελληνικού πολιτισμού. Στο πλαίσιο αυτό επικαιροποιεί δραστικά τις γνώσεις του ευρύτερου ενδιαφερόμενου κοινού στην Ελλάδα με δεδομένη την αληθινή κοσμογονία που τα τελευταία 25 περίπου χρόνια έχει συντελεστεί σε διεθνές επίπεδο τόσο στην μελέτη της προέλευσης των γλωσσών όσο και στην σχέση μεταξύ της αρχαιολογίας, της γλωσσολογίας, αλλά και άλλων εμπλεκομένων επιστημών. Οι πολλές και διαφορετικές θεωρίες που έχουν διατυπωθεί στην διεθνή επιστημονική κοινότητα περί της «ελεύσεως των Ελλήνων» ταξινομούνται κατά χρονικά παράθυρα, παρουσιάζονται αναλυτικά και σχολιάζονται κατά τον πλέον διεξοδικό, αλλά και εύληπτο τρόπο. Μέσα από ένα βασικό φροντιστήριο της προϊστορίας του Αιγαίου, αλλά και ενός ευρύτερου γεωγραφικού χώρου γίνεται κατανοητή η σύνθετη ιστορία της έρευνας του προβλήματος, καθώς και το υπόβαθρο των νέων, ανατρεπτικών πορισμάτων, στα οποία αυτή καταλήγει.

Η αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής Β, αυτής της μυστηριώδους γραφής που πρωτοέφερε στο φως ο Άρθουρ Έβανς ανασκάπτοντας την Κνωσό το 1900, υπήρξε ένα από τα μεγαλύτερα διανοητικά επιτεύγματα του 20ού αιώνα. Για πέντε περίπου δεκαετίες, μερικές από τις σπουδαιότερες μορφές στο πεδίο της φιλολογικής και της αρχαιολογικής επιστήμης, και όχι μόνο, αναμετρήθηκαν χωρίς επιτυχία με το εγχείρημα της λύσης αυτού του αρχαίου γρίφου, το οποίο θα άνοιγε ένα παράθυρο στη μελέτη της αιγαιακής προϊστορίας· και τη λύση έμελλε να τη δώσει εντέλει το 1952 όχι ένας ειδικός επιστήμονας αλλά ένας παθιασμένος ερασιτέχνης, ο άγγλος αρχιτέκτονας Μάικλ Βέντρις. Όμως από τις περισσότερες εξιστορήσεις αυτής της συναρπαστικής περιπέτειας λείπει το όνομα μιας μεγάλης πρωταγωνίστριας: της αμερικανίδας φιλολόγου Άλις Κόμπερ. Εργαζόμενη αθόρυβα και με σχολαστικότητα στο σπίτι της στη Νέα Υόρκη, η Κόμπερ συγκαταλεγόταν μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα στους κορυφαίους ειδήμονες στη Γραμμική Β γραφή παγκοσμίως. Αν και σε μεγάλο βαθμό λησμονημένη σήμερα —για αρκετούς λόγους, ανάμεσά τους και διότι η ιστορία σχεδόν πάντα γράφεται από τους νικητές, και διότι ήταν μια γυναίκα σε έναν ανδροκρατούμενο χώρο—, έφτασε κοντά στην αποκρυπτογράφηση λίγο πριν από τον πρόωρο θάνατό της το 1950· και η δική της προεργασία υπήρξε καθοριστική στη διαλεύκανση του μυστηρίου της Γραμμικής Β.

Η Μαργκαλίτ Φοξ συνθέτει μια συναρπαστική αφήγηση, ένα είδος επιστημονικής ιστορίας μυστηρίου, ισορροπώντας δεξιοτεχνικά ανάμεσα στην επιστημονική τεκμηρίωση και την αποτύπωση της προσωπικής ιστορίας των πρωταγωνιστών αυτής της διανοητικής περιπέτειας. Επιτρέπει ακόμα και στον μη ειδικό αναγνώστη να παρακολουθήσει βήμα προς βήμα την πορεία του διανοητικού αυτού άθλου, τον μυεί στις τεχνικές της κρυπτογράφησης και της αποκρυπτογράφησης, δίνοντας συνάμα σάρκα και οστά σε όλα αυτά τα πρόσωπα που αφιέρωσαν τη ζωή τους στη λύση του αινίγματος.

Στο Επίμετρο της ελληνικής έκδοσης, ο μεταφραστής Χ. E. Μαραβέλιας παρουσιάζει μεταξύ άλλων τη συμβολή του σημαντικότερου έλληνα ερευνητή της Γραμμικής Β, του Κ. Δ. Κτιστόπουλου, στην προσπάθεια της αποκρυπτογράφησης και την επαφή που είχε, μέσω της ανταλλαγής επιστολών, με την Άλις Κόμπερ.

Ο Τζουάνες Παπαδόπουλος, γεννημένος γύρω στα 1618 στο Χάνδακα, έζησε τα τελευταία ειρηνικά χρόνια της βενετοκρατίας και τη μακρόχρονη πολιορκία της πόλης του από τους Οθωμανούς. Πρόσφυγας από το 1669, κατέφυγε στα Επτάνησα, έμεινε πολλά χρόνια στην Ιστρία και τελικά εγκαταστάθηκε στην Πάδοβα. Εκεί έγραψε το 1696, στα ιταλικά, τις αναμνήσεις του από τη χαμένη πατρίδα. Μιλάει για τα πελώρια τείχη του Χάνδακα, τις εκκλησίες του, την κρήνη Μορεζίνι, παρουσιάζει συνήθειες και αφηγείται περιστατικά, αναφέρεται σε ενδυμασίες και διασκεδάσεις, λέει για τις καλλιέργειες και την κτηνοτροφία, θυμάται κάθε τόσο τα φαγητά και τα περίφημα κρητικά κρασιά… Σε μια αφήγηση ελεύθερη σαν κουβέντα, συγκερνά την πίκρα του για την απώλεια του τόπου του με το χιούμορ, τη νοσταλγία του με καυστικές παρατηρήσεις. Ο «καιρός της σχόλης» που βρήκε ο Τζουάνες στα ήσυχα γερατειά του μας χαρίζει ένα κείμενο μοναδικό στην αμεσότητά του, που φέρνει μπροστά μας ολοζώντανη την «αγαπημένη πατρίδα» του στην καθημερινότητά της και σε ιδιαίτερες, ευτυχισμένες και επώδυνες, ώρες της.