ECONOMY & POLITICS

Πώς επιτυγχάνεται η κοινωνική δικαιοσύνη; Θα επέλθει νομοτελειακά μέσα από την αυτοκατάργηση του καπιταλισμού, όπως υποστηρίζει ο μαρξισμός; Αρκούν για τη διασφάλισή της οι κατάλληλες νομοθετικές ρυθμίσεις, όπως ισχυρίζεται ο πολιτικός φιλελευθερισμός; Στο βαθύτατα προσωπικό αυτό βιβλίο, ο Τζ. Α. Κοέν -ο διαπρεπέστερος εκπρόσωπος του αναλυτικού μαρξισμού και ένας από τους κορυφαίους αγγλοσάξονες πολιτικούς φιλοσόφους του 20ού αιώνα- ασκεί κριτική και στις δύο αντιλήψεις, κινούμενος ανάμεσα στην ιστορία των ιδεών και την πολιτική φιλοσοφία.

Ο Κοέν απορρίπτει τη μαρξιστική πίστη στο αναπόφευκτο της ισότητας αλλά και τον φιλελεύθερο ισχυρισμό ότι η δικαιοσύνη είναι τελικά νομικό ζήτημα. Πιστεύει πως μια αλλαγή στο ήθος, στον τρόπο που οι άνθρωποι παίρνουν τις καθημερινές τους αποφάσεις, είναι απαραίτητη για την επίτευξη της ισότητας και την πραγμάτωση της δικαιοσύνης.

Δεν αρκεί ούτε η ιστορία ούτε γενικώς η πολιτική – απαιτείται πρώτα απ’ όλα μια ηθική επανάσταση, μια επανάσταση στην ανθρώπινη ψυχή. Αν θέλεις την ισότητα, καταλήγει ο Κοέν, δεν μπορείς να είσαι τόσο πλούσιος.

Στο συναρπαστικό και πολύαναμενόμενο πρώτο τόμο των απομνημονευμάτων του από τα χρόνια της προεδρίας ο Μπαράκ Ομπάμα αφηγείται την ιστορία της εκπληκτικής οδύσσειας του από τότε που ήταν ένας νεαρός άνδρας ο οποίος αναζητούσε την ταυτότητά του ως τη στιγμή που έγινε ο ηγέτης του ελεύθερου κόσμου, περιγράφοντας με συγκλονιστικές προσωπικές λεπτομέρειες τόσο την πολιτική του παιδεία όσο και τις στιγμές-ορόσημο της πρώτης θητείας της ιστορικής προεδρίας του – μια εποχή επεισοδιακών μεταβολών και δραματικών αναταραχών.

Στις μέρες μας, η ύπαρξη του κράτους θεωρείται αυτονόητη. Διαμαρτυρόμαστε για τις απαιτήσεις του. Παραπονούμαστε ότι παρεισφρέει ολοένα και περισσότερο σε υποθέσεις που παλαιότερα θεωρούνταν ιδιωτικές. Μας είναι, όμως, σχεδόν αδύνατο να φανταστούμε τη ζωή χωρίς αυτό. Στον σημερινό κόσμο, η χειρότερη μοίρα που μπορεί να λάχει σ’ έναν άνθρωπο είναι να μην έχει κράτος.

Οι παλιές μορφές κοινωνικής αναγνώρισης έχουν σήμερα πάψει να είναι απόλυτα αναγκαίες. Ένας άνθρωπος μπορεί να ζήσει μια λίγο-πολύ ολοκληρωμένη ζωή δίχως οικογένεια, δίχως μόνιμο τόπο κατοικίας, δίχως θρησκευτική ένταξη. Αλλά αν δεν έχει κράτος, είναι ένα τίποτα. Δεν έχει δικαιώματα, δεν έχει ασφάλεια, κι οι ευκαιρίες του για μια δημιουργική προσωπική πορεία θα είναι μηδαμινές.

Δεν υπάρχει επί της γης σωτηρία έξω από το πλαίσιο ενός οργανωμένου κράτους. Αφού δεν μπορούμε να ξεφύγουμε απ’ το κράτος, έχει σημασία να το κατανοήσουμε. Ένας τρόπος να το πετύχουμε αυτό, είναι να μελετήσουμε την ιστορία του — να εξετάσουμε πώς και πότε αναδύθηκε η συγκεκριμένη μορφή οργάνωσης, τι είδους ανάγκες κάλυπτε, σε ποιες αρχές ήταν βασισμένη. Μια μελέτη των καταβολών του νεότερου ευρωπαϊκού κράτους θα μπορούσε ενδεχομένως να φωτίσει κάπως τα γνωρίσματα και τα προβλήματα του κράτους των ημερών μας. Μπορεί να μας βοηθήσει να εντοπίσουμε τις διαφορές ανάμεσα στους ποικίλους τύπους κράτους και να εξηγήσουμε για ποιο λόγο ορισμένα κράτη διαθέτουν περισσότερο εύρυθμες και αποτελεσματικές μορφές οργάνωσης από άλλα.

Η επίσημη ευρωπαϊκή μεταναστευτική πολιτική ερμηνεύεται όλο και συχνότερα ως θέμα ασφαλείας και συνυφαίνεται με τη ραγδαία στρατιωτικοποίηση των εξωτερικών ευρωπαϊκών συνόρων. Πρόκειται για ένα δόγμα που οι Ευρωπαίοι τεχνοκράτες έχουν πλήρως αφομοιώσει και η πρακτική εφαρμογή του συνδιαμορφώνεται πια με τα οργανωμένα συμφέροντα του βιομηχανικού συμπλέγματος που παράγει προϊόντα και υπηρεσίες ασφαλείας.
Σ’ αυτή τη βάση, το σχετικό πλαίσιο έρευνας και ανάπτυξης της Ευρωπαϊκής Ένωσης προσαρμόζεται στις ανάγκες του βιομηχανικού συμπλέγματος ασφαλείας: δρομολογούνται μεγαλόπνοα και πανάκριβα προγράμματα επιτήρησης όλων των μετακινήσεων προς και από τα σύνορα της Ευρώπης, αγνοούνται οι θεσμικές διακρίσεις και ο έλεγχος των εξουσιών σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο.
Η απουσία πολιτικού και δημοκρατικού ελέγχου των σχεδίων μιας μεταδημοκρατικής ελίτ σίγουρα προβληματίζει. Εκείνο που σοκάρει όμως είναι η άγνοια των Ευρωπαίων πολιτών για όσα συμβαίνουν στα όρια των κοινωνιών τους, στα σύνορα της Ευρώπης. Γι’ αυτό το λόγο, το παρόν βιβλίο είναι μια πρόσκληση σε κάθε Ευρωπαίο πολίτη να ενημερωθεί και να πάρει μέρος σ’ αυτή τη συζήτηση.

Το κύμα των φιλελεύθερων ιδεών και των πολιτικοκοινωνικών αλλαγών που έφεραν ο Διαφωτισμός, η Γαλλική Επανάσταση και η πρωτοφανής οικονομική ανάπτυξη του 19ου και του 20ού αιώνα γέννησε ισχυρότατες αντιδράσεις. Τι επιχειρήματα χρησιμοποίησαν οι εκπρόσωποι των ρευμάτων αυτών, οι αποκαλούμενοι αντιδραστικοί;

Ο Άλμπερτ Ο. Χίρσμαν μελέτησε τρία κύματα αντιδραστικής σκέψης: ενάντια στη Γαλλική Επανάσταση κατά τον 18ο αιώνα, ενάντια στη δημοκρατία στον 19ο αιώνα και ενάντια στο κράτος πρόνοιας στον 20ό. Διαπιστώνει ότι η αντιδραστική ρητορική επιστρατεύει πάντοτε τα εξής τρία επιχειρήματα:
1) το επιχείρημα του αντίστροφου αποτελέσματος – κάθε απόπειρα βελτίωσης των πολιτικών, κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών στην πραγματικότητα προκαλεί το ακριβώς αντίθετο αποτέλεσμα·
2) το επιχείρημα της ματαιότητας – καμιά προσπάθεια αλλαγής της κοινωνίας δεν επηρεάζει έστω και ελάχιστα το status quo·
3) το επιχείρημα της διακινδύνευσης – οι νέες μεταρρυθμίσεις πρέπει να αποτρέπονται, γιατί θέτουν σε κίνδυνο σημαντικά επιτεύγματα του παρελθόντος.

Σύμφωνα με την πρόβλεψη του Χέγκελ, θεμέλιο της νεότερης κοινωνίας θα ήταν το κράτος· για τον Μαρξ, η κολλεκτίβα· για τον Λένιν και τον Χίτλερ, το πολιτικό κόμμα. Στους προνεωτερικούς χρόνους, ολόκληρη ακολουθία από αγίους και σοφούς είχαν ισχυριστεί το ίδιο για την ενοριακή εκκλησία, το φεουδαλικό τιμάριο, τη μοναρχία. Ο μεγαλόστομος ισχυρισμός του μικρού αυτού βιβλίου είναι πως τελικά όλοι τους έσφαλαν. Ο σημαντικότερος θεσμός στον κόσμο είναι η εταιρεία: σ’ αυτόν βασίστηκε η ευημερία της Δύσης, αυτός συνιστά την πιο αξιόπιστη ελπίδα για το μέλλον της λοιπής υφηλίου. Πράγματι, για τους περισσότερους από μας, μοναδικός πραγματικός ανταγωνιστής της εταιρείας όσον αφορά το πού αφιερώνουμε τον χρόνο και την ενέργειά μας είναι ένας θεσμός που τον παίρνουμε ως δεδομένο: η οικογένεια.
Η ιστορία της εταιρείας προσφέρεται για ένα συναρπαστικό αφήγημα. Ένας τύπος οργανισμού, ο οποίος πολύ συχνά ξεκινούσε ως ένα κρατικά επιχορηγούμενο ευαγές ίδρυμα, εξαπλώθηκε προς όλες τις κατευθύνσεις, αναδιαμορφώνοντας τη γεωγραφία, τον τρόπο διεξαγωγής του πολέμου, τις τέχνες, την επιστήμη και, ατυχώς, τη γλώσσα. Οι εταιρείες αποδείχτηκαν πανίσχυρες όχι απλώς επειδή βελτίωσαν την παραγωγικότητα, αλλά και επειδή διαθέτουν τα περισσότερα από τα νομικά δικαιώματα ενός ανθρώπου, δίχως όμως τους συνοδούς βιολογικούς περιορισμούς: δεν είναι καταδικασμένες να πεθάνουν λόγω γήρατος και μπορούν να αναπαράγονται σχεδόν κατά βούληση. Το βιβλίο που κρατάτε στα χέρια σας αποτελεί μια προσπάθεια να χαρτογραφηθεί η άνοδος αυτού του αξιοθαύμαστου οργανισμού.

Το βιβλίο που θα σε βοηθήσει να δεις τη ΜΕΓΑΛΗ ΕΙΚΟΝΑ του ψηφιακού μάρκετινγκ.
Βρες συγκεντρωμένα όλα όσα πρέπει να γνωρίζεις για τα ψηφιακά εργαλεία και τον τρόπο να τα συνδυάσεις, στο πλαίσιο μίας ολοκληρωμένης επιχειρησιακής στρατηγικής.

Μετά-COVID εποχή | Ελληνική εμπειρία | Χωρίς ορολογίες

Ενασχόληση με την πολιτική, λέει ο Βέμπερ, σημαίνει συμμετοχή σ’ έναν αγώνα ισχύος με σκοπό τον επηρεασμό της διοίκησης ενός κράτους. Το κράτος, όμως, δεν το ορίζουν οι σκοποί που αξιώνει ότι υπηρετεί αλλά μονάχα το μέσο που έχει στην αποκλειστική του διάθεση: η βία. Εκείνος που θα εμπλακεί με την πολιτική θα προβεί αναγκαστικά σε δοσοληψίες με τις διαβολικές δυνάμεις που καραδοκούν σε κάθε μορφή βίας. «Όποιος επιζητεί τη σωτηρία της ψυχής του και τη σωτηρία άλλων ψυχών, ας μην το κάνει μέσω της πολιτικής, η οποία έχει τελείως διαφορετικά μελήματα: μελήματα που διευθετούνται μόνον μέσω της βίας».

Ο Βέμπερ δίνει τη διάλεξη «Η πολιτική ως κάλεσμα και επάγγελμα» ―το για πολλούς σημαντικότερο πολιτικό κείμενο του 20ού αιώνα― σε συνθήκες ρευστές και πυρετώδεις. Βρισκόμαστε στο 1919, στην περίοδο της Γερμανικής Επανάστασης, λίγες μόλις μέρες μετά τη δολο­φονία των ηγετών του Κομμουνιστικού Κόμματος, Καρλ Λίμπκνεχτ και Ρόζας Λούξεμπουργκ. Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος έχει μόλις λήξει, με τη Γερμανία ηττημένη. Το Ράιχ έχει καταλυθεί, ο Κάιζερ έχει παραιτηθεί απ’ το θρόνο, ενώ η Δημοκρατία της Βαϊμάρης δεν έχει εγκαθιδρυθεί ακόμα.

«Το κράτος πρέπει να προχωρήσει άμεσα στην εκτέλεση δημόσιων έργων. Ασχέτως τελικού αποτελέσματος, ένα είναι βέβαιο: το χρήμα θα κυκλοφορήσει κι η οικονομία θα κινηθεί!» Σ’ αυτό συμφώνησαν οι περισσότεροι.

«Να καταργήσουμε τους μεσάζοντες», πρότειναν κάποιοι άλλοι. «Δεν εξυπηρετούν κανέναν παρά μονάχα τον εαυτό τους!»

«Να κλείσουμε τα σύνορα στα εισαγόμενα προϊόντα!», δήλωσε με αποφασιστικότητα μια τρίτη φωνή. «Η κοινωνία θ’ αναγκαστεί να φτιάχνει τα αγαθά αυτά μόνη της. Θα απαιτηθούν παραπάνω εργατικά χέρια κι η απασχόληση στη χώρα μας μοιραία θα ενισχυθεί».

Βλέποντας πως είναι τόσο εύκολο να κάνεις έναν λαό πιο πλούσιο φτιάχνοντας λίγους νόμους, κάποιοι άλλοι, ριζοσπαστικότεροι, προχώρησαν τον ίδιο συλλογισμό δυο βήματα παραπέρα:
«Αν επιθυμούμε πραγματικά την οικονομική ανάπτυξη, η λύση είναι μία: να απαγορεύσουμε στους ανθρώπους να χρησιμοποιούν το δεξί τους χέρι… Για τις δουλειές που κάνουμε σήμερα, θα χρειάζονται τουλάχιστον οι διπλάσιοι εργαζόμενοι. Το πρόβλημα της ανεργίας θα λυθεί μια για πάντα!»

Σ’ αυτό το αγέραστο κείμενο, ο φιλοπαίγμων Φρεντερίκ Μπαστιά, ο κατά γενική ομολογία σημαντικότερος εκλαϊκευτής της κλασικής πολιτικής οικονομίας, απαντά: «Έλεος, κύριοι! Πίσω απ’ αυτό που βλέπουμε, υπάρχει και κάτι που δεν το βλέπουμε».

Ο Frederic Bastiat (1801-1850) είναι βασικός εκπρόσωπος του κλασικού οικονομικού φιλελευθερισμού. Μετά την Επανάσταση του 1848, εξελέγη βουλευτής στη Γαλλική Εθνοσυνέλευση. Χάρη στη διαύγεια των γραπτών του, με τον έντονα σκωπτικό, πολεμικό αλλά και παιδαγωγικό χαρακτήρα τους, έχει κατ’ επανάληψη χαρακτηριστεί ως ο σημαντικότερος εκλαϊκευτής της κλασικής πολιτικής οικονομίας.

H δίκη της Χρυσής Αυγής, που ξε­κίνησε το 2015 και ολοκληρώθηκε το 2020 με την καταδίκη της εγκληματι­κής οργάνωσης, αποτέλεσε ένα από τα σημαντικότερα πολιτικά γεγονότα των τελευταίων χρόνων. Στη διάρκειά της αναδείχθηκε η εγκληματική δράση της οργάνωσης, από τις απαρχές της μέχρι τη δολοφονία του Παύλου Φύσσα. Η αγόρευση του Θανάση Καμπαγιάννη, δικηγόρου πολιτικής αγωγής των Αι­γύπτιων αλιεργατών, αναδεικνύει τον ναζιστικό χαρακτήρα της οργάνωσης και τη στρατιωτική δομή της, περι­γράφει τη δράση των ομάδων κρούσης και τις επιθέσεις κατά μεταναστών και πολιτικών αντιπάλων. Η επιχειρηματο­λογία και η ρητορική της ένταση την καθιστούν ένα σημαντικό τεκμήριο της σύγχρονης πολιτικής μας ιστορίας.

Η νεαρή δικηγόρος από το Βέλγιο μεταβαίνει εθελοντικά στη Μόρια ανταποκρινόμενη στο Συμβούλιο των Ευρωπαϊκών Δικηγορικών Συλλόγων που ζητά δικηγόρους. Τα σύνορα της Ευρώπης έχουν πια κλείσει και χιλιάδες πρόσφυγες εγκλωβίζονται στα hotspots, περιμένοντας να γίνει η διαλογή τους σε παράτυπους ή μη. Η Ντουτρεμόν αρχίζει να γράφει καθημερινά στους δικούς της ένα γράμμα, όπου μιλάει για τη δουλειά της εκεί, τις συναντήσεις και τα συναισθήματά της. Η δουλειά της την φέρνει αναγκαστικά πολύ κοντά στις ιστορίες των ανθρώπων που έρχονται να τη συμβουλευτούν, ο πόνος τους φτάνει σ’ αυτήν αδιαμεσολάβητος, καθώς πρέπει να τους βοηθήσει να προετοιμάσουν τη συνέντευξή τους για το άσυλο, να πείσουν τις αρχές ότι έχουν στ’ αλήθεια βασανιστεί, βιαστεί, κακοποιηθεί. Περιγράφει τον αγώνα αυτών των ανθρώπων που αφού έχουν επιζήσει από τραυματικές εμπειρίες και από ένα επικίνδυνο ταξίδι, περνούν καινούργια οδύσσεια περιμένοντας επ’ αόριστον στο πουθενά και προσπαθώντας να τα βγάλουν πέρα με τη γραφειοκρατία, την κούραση ή και αδιαφορία των υπαλλήλων και των γιατρών, την ίδια τους την απελπισία. Μιλάει για την αντίθεση ανάμεσα στον ζόφο του καταυλισμού και την παραδεισένια, ανοιξιάτικη Λέσβο απ’ έξω, αλλά και για τη χαρά της ζωής που ξεπροβάλλει αναπάντεχα μέσα στον καταυλισμό, κυρίως με το γέλιο και το παιχνίδι των παιδιών ή τη γεμάτη πείσμα λαχτάρα για ζωή των εφήβων.

Νέες ιδέες εισβάλλουν στη δημόσια συζήτηση, ανατρέποντας τις παραδεδομένες αντιλήψεις, κλονίζοντας τα ιδεολογικά σχήματα που κυριάρχησαν στον 20ό αιώνα και προσπαθώντας να διαμορφώσουν με διαφορετικό τρόπο τον κόσμο που έρχεται. Το εγγυημένο για όλους και χωρίς προϋποθέσεις βασικό εισόδημα αποτελεί τη λύση για την ανεργία ή ενισχύει την οκνηρία; Και πρόκειται άραγε για μια ιδέα που προέρχεται αποκλειστικά από τους κόλπους της Aριστεράς ή και της οικολογίας, ή μήπως είχε τόσο δεξιούς όσο και ριζοσπάστες υποστηρικτές; Καθώς πληθαίνουν συνεχώς οι αποδείξεις για την ευφυΐα και την ευαισθησία των ζώων, μήπως ήρθε ο καιρός να απαλλαγούμε από τις ανθρωποκεντρικές αντιλήψεις μας; Πού βαδίζει ο φεμινισμός την εποχή του #MeToo και πώς αντιμετωπίζει την πρόκληση του νεοσυντηρητικού και αντιφεμινιστικού κινήματος για τα δικαιώματα των ανδρών; Τι είναι και πώς λειτουργεί το bitcoin και ποιο πολιτικό σχέδιο εξυπηρετεί; Τι είναι η θεωρία των κοινών και πόσο επηρεάζει τις αντιλήψεις μας για την ιδιοκτησία; Πού μας οδηγεί η ουμπεροποίηση; Τι είναι ο διανθρωπισμός και ο μετανθρωπισμός; Πόσο χρήσιμη για τη ζωή μας και πόσο ενισχύει τους δεσμούς αλληλεγγύης η έννοια της care; Ποιες είναι οι διαφορετικές προσεγγίσεις για την αποανάπτυξη; Ιδού ορισμένα από τα ερωτήματα στα οποία απαντά το ανά χείρας βιβλίο, με σαφήνεια, γλαφυρότητα, ακρίβεια και αντικειμενικότητα. Φιλοδοξία του είναι να βοηθήσει τον σημερινό πολίτη να κατανοήσει τον 21ο αιώνα.