HISTORY & GEOGRAPHY

Οι ευωδιές των κήπων της μινωικής Κνωσού μαγεύουν έναν αιγύπτιο ταξιδευτή· ο Ριχάρδος ο Στυμπαλιώτης αφήνει τη δουλειά στον γρίπο για να καλλιεργήσει ένα ζευγάρι γης στα ερημωμένα από την πανώλη Γιοφυράκια· στον πολιορκούμενο Χάνδακα, καθώς ο Μαρκαντώνιος Φόσκολος γράφει τους τελευταίους στίχους του Φορτουνάτου, ένας μαθητευόμενος ζωγράφος εγκαταλείπει την Κρήτη τουρκονίκητη και φονοσκλαβωμένη· στο Μεγάλο Κάστρο του μεσοπολέμου η κυρά-Γιασιμίνα δακρύζει χαϊδεύοντας το κλειδί του σπιτιού που άφησε στα Κριτζαλιά της Ιωνίας… Αυτοί είναι ορισμένοι από τους πρωταγωνιστές των δώδεκα αφηγημάτων, στα οποία αρχαιολόγοι, ιστορικοί, φιλόλογοι και ιστορικοί της τέχνης ανασυνθέτουν στιγμιότυπα από την ζωή στην Κρήτη, από τα μινωικά χρόνια έως τη μικρασιατική καταστροφή. Σε ένα σκηνικό γνωστό από την ιστορική έρευνα κινούνται πρόσωπα, τις περισσότερες φορές επινοημένα, και παρουσιάζονται καταστάσεις, άλλοτε καθημερινές κι άλλοτε απρόσμενες, που οι συγγραφείς εμπνεύστηκαν μετά από συστηματική έρευνα των διαθέσιμων πηγών. Κάθε αφήγηση συνοδεύεται από εισαγωγή στην αντίστοιχη ιστορική εποχή και τεκμηρίωση. Στόχος του τόμου είναι να γνωρίσει το ευρύτερο κοινό βασικές πηγές και κεντρικά προβλήματα της ιστορικής έρευνας, όχι με το ύφος και τις μεθόδους του εγχειριδίου αλλά με την αμεσότητα του αφηγήματος.

Ποιοι βοήθησαν τον Χίτλερ να καταλάβει την εξουσία; Ποιοι αποτελούσαν τον στενό κύκλο του; Ποιοι του ασκούσαν τη μεγαλύτερη επιρροή; Ποια προνόμια απολάμβαναν; Τι απέγιναν μετά το τέλος του πολέμου;
Η ιστορικός Heike B. Görtemaker καταρρίπτει τον μύθο του «μοναχικού» Χίτλερ. Παρουσιάζει άγνωστα μέχρι σήμερα ντοκουμέντα που αποδεικνύουν ότι ήδη από τη δεκαετία του 1920 ο Χίτλερ είχε πάντα ανθρώπους που φρόντιζαν την εικόνα του και του εξασφάλιζαν χρήματα και «υψηλούς» συμμάχους σε διάφορες χώρες. Μας μεταφέρει στο πολυτελές ορεινό καταφύγιό του και παρακολουθεί την καθημερινότητα της «Αυλής» του.
Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στον ρόλο των γυναικών της «Αυλής», στην πανίσχυρη Μάγκντα Γκέμπελς, στην αδελφή του Νίτσε, στην κόρη του Βάγκνερ και στις πολύ νεαρές ερωμένες του «Φύρερ»: από την ανιψιά του μέχρι την Εύα Μπράουν.

Στη σελίδα 335 του βιβλίου υπάρχει μια φωτογραφία. Είναι η χορωδία του Ελληνικού Εργατικού Εκπαιδευτικού Συνδέσμου της Νέας Υόρκης τη δεκαετία του 1930. Ποια ήταν, άραγε, η κινητοποιητική δύναμη που έκανε μετανάστες και μετανάστριες να τραγουδούν επαναστατικούς ύμνους στις Ηνωμένες Πολιτείες;

Αυτό είναι το ερώτημα που διατρέχει την αφήγηση της Κόκκινης Αμερικής. Εστιάζοντας το ενδιαφέρον του στην ιστορία της αμερικανικής Αριστεράς, από τις αρχές του 20ού αιώνα έως και τα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου, το βιβλίο αναδεικνύει τα πολλαπλά νήματα που συνέδεαν τις ιδέες της ριζικής κοινωνικής μεταβολής με τους μετασχηματισμούς της καθημερινότητας των μεταναστευτικών πληθυσμών. Η ιστορία της ελληνοαμερικανικής Αριστεράς φωτίζει την πολλαπλότητα της μεταναστευτικής εμπειρίας και υπογραμμίζει τα όρια των στερεοτύπων γύρω από τους Έλληνες μετανάστες στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ταυτόχρονα, ωστόσο, η διαδρομή αυτή μας επιτρέπει να ξανασκεφτούμε γύρω από κάτι ευρύτερο: τις προσδοκίες και τις διαψεύσεις των επαναστατικών βεβαιοτήτων και τη θέση των Ηνωμένων Πολιτειών στην πολιτική φαντασία των ριζοσπαστών του 20ού αιώνα. Η Κόκκινη Αμερική δεν αφηγείται μια ιστορία επιτυχίας. Την ίδια στιγμή, όμως, μέσα από τις συναρπαστικές διαδρομές των μεταναστών που πίστεψαν στην επανάσταση, ανασυγκροτεί τους τρόπους με τους οποίους το ιστορικό απρόβλεπτο συνδιαλέγεται με την αναζήτηση ενός Νέου Κόσμου.

Aυτή είναι η αληθινή ιστορία ενός αφανή ήρωα του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, του Βίτολντ Πιλέτσκι. Ενός γενναίου αξιωματικού του πολωνικού στρατού και μέλους της αντίστασης της Βαρσοβίας, ο οποίος το φθινόπωρο του 1940 και ενώ οι Ναζί έχουν καταλάβει την Πολωνία διεισδύει εθελοντικά στο Άουσβιτς, συγκροτεί αντιστασιακό πυρήνα και συντάσσει αναφορές για τις ναζιστικές φρικαλεότητες. Επί τρία χρόνια περίπου βιώνει τον εφιάλτη και βλέπει το στρατόπεδο συγκέντρωσης να μετατρέπεται σε εργοστάσιο θανάτου. Κι όμως, όταν τελειώνει ο πόλεμος και οι Σοβιετικοί γίνονται οι νέοι κύριοι της αγαπημένης του πατρίδας, καταδικάζεται για εσχάτη προδοσία και εκτελείται έπειτα από μια παρωδία δίκης.
Οι ηρωικές του προσπάθειες να ενημερώσει τις συμμαχικές δυνάμεις για την κόλαση του Άουσβιτς και να τις πιέσει να αντιδράσουν αποκαλύφθηκαν δεκαετίες αργότερα, μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης και το άνοιγμα των πολωνικών κρατικών αρχείων. Ο Βίτολντ Πιλέτσκι έφυγε από τη ζωή νομίζοντας πως είχε αποτύχει. Η φωνή του, καθαρή και αισιόδοξη στην αρχή, στο τέλος έγινε ψίθυρος, έσβησε εξαντλημένη και απογοητευμένη. Κι όμως, η συνεισφορά του στην αποκάλυψη της αλήθειας για το τέρας του ναζισμού θεωρείται πλέον ανυπολόγιστη.

Το βιβλίο του αμερικανού ιστορικού John Lamberton Harper διηγείται την ιστορία της σύγκρουσης μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής και της Σοβιετικής Ένωσης, δύο μεσσιανικών κρατών και των αντίστοιχων συμμαχιών τους. Είναι η ιστορία του Ψυχρού Πολέμου, ενός ανταγωνισμού αυτοκρατορικών διαστάσεων και δυνητικά εσχατολογικού, εφόσον στη διαδρομή του παραμόνευε ο κίνδυνος του πυρηνικού ολέθρου. Για τον Harper, ο Ψυχρός Πόλεμος μπορεί να γίνει κατανοητός ανακαλώντας τη σύγκρουση της Αθήνας και της Σπάρτης στον Πελοποννησιακό Πόλεμο, τη σύγκρουση της Γαλλίας του Ναπολέοντα με τους εχθρούς της, αλλά και τη σύγκρουση της Εθνικοσοσιαλιστικής Γερμανίας με τη Βρετανία, τη Σοβιετική Ένωση και τις ΗΠΑ στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αυτή τη φορά το έπαθλο ήταν η παγκόσμια υπεροχή. Οι αντίπαλοι ήταν ανταγωνιστικά πολιτικά, κοινωνικά και οικονομικά συστήματα που συγκρούστηκαν για τον έλεγχο περιοχών ζωτικής σημασίας.
Ο συγγραφέας διηγείται την ιστορία του Ψυχρού Πολέμου με σαφήνεια, διαύγεια, αυστηρή επιχειρηματολογία, συναρπαστική αφήγηση και μια ερμηνευτική προσέγγιση που ισορροπεί παραδειγματικά μεταξύ εικασίας και αποδεικτικού υλικού, εξηγητικού σχήματος και πραγματικότητας, απρόβλεπτων συγκυριών και μη προκαθορισμένων επιλογών. Το αποτέλεσμα είναι ένα βιβλίο ευανάγνωστο και ταυτόχρονα βαθυστόχαστο και εμπεριστατωμένο, με μια ιδιαίτερα προσεκτική και διεισδυτική ματιά στις λεπτές αποχρώσεις και στις ανεπαίσθητες διαφορές, στα πρόσωπα και στα συναισθήματά τους, σε δρόμους που ακολουθήθηκαν και δρόμους που παρέμειναν ανεξερεύνητοι.

Μεγάλες ηγετικές μορφές που διαμόρφωσαν την Ιστορία του κόσμου. Ο Μάικλ Λι Λάνινγκ μας παρουσιάζει τις σύντομες βιογραφίες των μεγαλύτερων στρατιωτικών ηγετών όλων των εποχών και τις τακτικές που εφήρμοσαν στα πεδία των μαχών.

Ο Θεόδωρος Παναγόπουλος έρχεται με νέες αποκαλύψεις και περνάει από “δίκη” όλους εκείνους που στρέβλωσαν την αλήθεια.
Ποιοι και γιατί σκότωσαν τον Καποδίστρια; Ήταν πράγματι τύραννος ο Καποδίστριας ή μια μεγάλη μορφή που θα μπορούσε να οδηγήσει την Ελλάδα στην κορυφή της δόξας που της άξιζε; Γιατί ο Κολοκοτρώνης δεχόταν το απροκάλυπτο μίσος των προκρίτων, γιατί δολοφόνησαν τον γυιό του τον Πάνο που θα τον διαδεχόταν; Ποιός ήταν ο Πραγματικός Μακρυγιάννης; Ήταν ένας αγνός ήρωας ή άνθρωπος γεμάτος πάθη και μίση και φθόνο; Ποιοι σκότωσαν τον Καραϊσκάκη; Ποιοί και με ποιών τις εντολές δολοφόνησαν τον Ανδρούτσο;

Ο πρώην δικαστής Θ. Παναγόπουλος, σε μια εικονική δίκη, αποδίδει τα του Καίσαρος το Καίσαρι. Ένα βιβλίο που ρίχνει άπλετο φως στις πιο σκοτεινές πτυχές της Επανάστασης του ’21, αλλά και στη μετεπαναστατική περίοδο.

Πώς η μικρή παπαρούνα επηρέασε μεγάλες αυτοκρατορίες και πώς το ζαχαροκάλαμο καθόρισε τη διαδρομή του δουλεμπορίου στους νέους χρόνους; Γιατί η μπανάνα συνδέεται με τις «μπανανίες» και τα γενετικώς τροποποιημένα φυτά με τον Δρα Frankenstein; Πώς μερικά φυτά καταφέρνουν και επιβιώνουν σε θερμοκρασίες δεκάδων βαθμών Κελσίου κάτω απ’ το μηδέν, ενώ άλλα σε σχεδόν απόλυτη ξηρασία; Γιατί ο κρίνος και ο κινέζικος λωτός έχουν συνδεθεί με το άσπιλο και το αμόλυντο; Πώς ήταν τα πρώτα φυτά που εποίκησαν την ξηρά και πώς ενδέχεται να είναι τα φυτά σε άλλους κατοικήσιμους κόσμους;

Το βιβλίο αυτό περιλαμβάνει 37 μικρά και μεγάλα αφηγήματα για φυτά που επηρέασαν την ιστορία, και επηρεάστηκαν απ’ αυτήν, ή για άλλα που οι εξαιρετικές επιδόσεις τους εξάπτουν τη φαντασία όχι μόνο των επιστημόνων αλλά και του ευρύτερου κοινού.

Η ανάγνωσή του δεν προϋποθέτει παρά μόνο πολύ βασικές γνώσεις βιολογίας. Το βιβλίο απευθύνεται στον ανήσυχο αναγνώστη που με όπλα την κοινή λογική και την απλή ανθρώπινη περιέργεια προσπαθεί να αντιληφθεί και να κατανοήσει τον κόσμο που μας περιβάλλει. Και τα φυτά αποτελούν την ιδεώδη αφορμή για μια τέτοια συναρπαστική περιπέτεια.

Πότε ξεκινά ο ελληνικός πολιτισμός; Πώς μπορούμε να ορίσουμε μεθοδολογικά την αφετηρία του και να την εντοπίσουμε στον χρόνο; Σε ποιους χρόνους και σε ποιες διαδικασίες μπορεί να αναχθεί η προέλευση του ελληνισμού των ιστορικών χρόνων; Το κυριότερο: πού μπορούμε να βρούμε, ως μέσοι Έλληνες αναγνώστες, υπεύθυνες απαντήσεις σε ερωτήματα τόσο σημαντικά και ευαίσθητα, μακριά από επικίνδυνες υπεραπλουστεύσεις και ακραίες ιδεοληψίες, από μυθομανείς «ερευνητές» χονδροειδούς ερασιτεχνισμού ή ενίοτε και αμφίβολης ψυχοπνευματικής ισορροπίας;

Το βιβλίο αποτελεί ένα επιστημονικό όσο και συγγραφικό εγχείρημα. Λειτουργεί καταρχάς ως ένα συστηματικό και προσιτό εγχειρίδιο της μακροχρόνιας, διεθνούς επιστημονικής διερεύνησης των απαρχών του ελληνικού πολιτισμού. Στο πλαίσιο αυτό επικαιροποιεί δραστικά τις γνώσεις του ευρύτερου ενδιαφερόμενου κοινού στην Ελλάδα με δεδομένη την αληθινή κοσμογονία που τα τελευταία 25 περίπου χρόνια έχει συντελεστεί σε διεθνές επίπεδο τόσο στην μελέτη της προέλευσης των γλωσσών όσο και στην σχέση μεταξύ της αρχαιολογίας, της γλωσσολογίας, αλλά και άλλων εμπλεκομένων επιστημών. Οι πολλές και διαφορετικές θεωρίες που έχουν διατυπωθεί στην διεθνή επιστημονική κοινότητα περί της «ελεύσεως των Ελλήνων» ταξινομούνται κατά χρονικά παράθυρα, παρουσιάζονται αναλυτικά και σχολιάζονται κατά τον πλέον διεξοδικό, αλλά και εύληπτο τρόπο. Μέσα από ένα βασικό φροντιστήριο της προϊστορίας του Αιγαίου, αλλά και ενός ευρύτερου γεωγραφικού χώρου γίνεται κατανοητή η σύνθετη ιστορία της έρευνας του προβλήματος, καθώς και το υπόβαθρο των νέων, ανατρεπτικών πορισμάτων, στα οποία αυτή καταλήγει.

Ο Τζουάνες Παπαδόπουλος, γεννημένος γύρω στα 1618 στο Χάνδακα, έζησε τα τελευταία ειρηνικά χρόνια της βενετοκρατίας και τη μακρόχρονη πολιορκία της πόλης του από τους Οθωμανούς. Πρόσφυγας από το 1669, κατέφυγε στα Επτάνησα, έμεινε πολλά χρόνια στην Ιστρία και τελικά εγκαταστάθηκε στην Πάδοβα. Εκεί έγραψε το 1696, στα ιταλικά, τις αναμνήσεις του από τη χαμένη πατρίδα. Μιλάει για τα πελώρια τείχη του Χάνδακα, τις εκκλησίες του, την κρήνη Μορεζίνι, παρουσιάζει συνήθειες και αφηγείται περιστατικά, αναφέρεται σε ενδυμασίες και διασκεδάσεις, λέει για τις καλλιέργειες και την κτηνοτροφία, θυμάται κάθε τόσο τα φαγητά και τα περίφημα κρητικά κρασιά… Σε μια αφήγηση ελεύθερη σαν κουβέντα, συγκερνά την πίκρα του για την απώλεια του τόπου του με το χιούμορ, τη νοσταλγία του με καυστικές παρατηρήσεις. Ο «καιρός της σχόλης» που βρήκε ο Τζουάνες στα ήσυχα γερατειά του μας χαρίζει ένα κείμενο μοναδικό στην αμεσότητά του, που φέρνει μπροστά μας ολοζώντανη την «αγαπημένη πατρίδα» του στην καθημερινότητά της και σε ιδιαίτερες, ευτυχισμένες και επώδυνες, ώρες της.