ΕΣΤΙΑ

Αυτό δεν είναι πιστή βιογραφία και πολλοί χαρακτήρες είναι φανταστικοί. ‘Αλλοι είναι πραγματικοί, όπως ο χαρακτήρας της Λωξάντρας. Εκείνο όμως που προσπάθησα να αποδώσω όσο μπορούσα πιο πιστά, είναι τα ιστορικά γεγονότα, τα έθιμα και το πνεύμα της εποχής. Ελπίζω να το κατόρθωσα, γιατί την παλιά την Πόλη την έζησα στα πρώτα χρόνια της ζωής μου και έμεινε βαθιά χαραγμένη στο μυαλό μου. Τον πρόφτασα το νυχτοφύλακα που διαλαλούσε τις νύχτες την πυρκαγιά, πρόφτασα τις σέντιες και το σήμαντρο των Ταταούλων, πρόφτασα τον Τούρκο το νερουλά που ζητούσε απ’ τη Λωξάντρα λίγο θαυματουργό αγίασμα της Μπαλουκλιώτισσας για να γιάνει το μάτι του που πονούσε.
Παραπάνω λέω ότι προσπάθησα να αποδώσω πιστά τα ιστορικά γεγονότα και το πνεύμα της εποχής – και είναι αλήθεια. Τα αποδίδω βέβαια έτσι όπως τα είδα και τα έζησα μέσα στο στενό μικροαστικό περιβάλλον της Λωξάντρας, που κατοικούσε σε ρωμιομαχαλάδες, που “με Τούρκους αλισφερίσι δεν είχε”, όπως το διατύπωνε μόνη, εννοώντας φυσικά την άρχουσα τάξη των Τούρκων, γιατί με το φουκαρά το μικροπωλητή, με τον Κούρδο που της έκοβε τα ξύλα της και με το νυχτοφύλακα του μαχαλά της είχε και παραείχε αλισφερίσι και συνεννοούντανε πολύ καλά και τους αγαπούσε.
Αυτά ξεκίνησα να γράψω, και γράφοντας να το γλεντώ. Ελπίζω να το γλεντήσουνε και οι άλλοι.

Μαρία Ιορδανίδου

Μονοτονική έκδοση.

«Η πλήρης ευθυμολογίας, αλλά και δραματικών μεταπτώσεων εξέλιξις του Παπά Τρέχα, ως είναι εμπνευσμένη και διατετυπωμένη υπό του Κοραή, δεν τέρπει απλώς, αλλά και εμβάλλει αβιάστως εις τον οιονδήποτε αναγνώστην σκέψεις περί μορφώσεως και ανθρωπισμού, εμποτίζει τρόπον τινά και τον πλέον άγευστον παιδείας άνθρωπον δια των υψηλών ιδεωδών της ελληνικής παιδείας. Δια του αφηγήματος αυτού του Παπά Τρέχα, ο Κοραής αποκαλύπτεται λόγιος ισχυράς λογοτεχνικής δυνάμεως, την οποίαν χρησιμοποιεί κατ’ εξαίρεσιν εις την περίπτωσιν αυτήν και δια τον συγκεκριμένον σκοπόν της εις ευρυτέρας ελληνικάς μάζας προπαγάνδας της ελληνικής παιδείας. Συγχρόνως όμως αποδεικνύεται και επισφραγίζεται ως αληθής Διδάσκαλος του Γένους, γνωρίζων να χρησιμοποιήση πάντα τα εις την διάθεσίν του μέσα προς επιτέλεσιν της αποστολής την οποίαν έταξεν εις εαυτόν».

Ο ήρωας του βιβλίου, ένας ταπεινός ταχυδρόμος, αφηγείται σε πρώτο πρόσωπο την ιστορία του, που διαδραματίζεται σε μια ορεινή κοινότητα της μεταπολεμικής Κρήτης. Ευαίσθητος παρατηρητής μιας σκληρής πραγματικότητας, ο ταχυδρόμος άγεται και φέρεται από την κοινωνία, από προξενιά με πλεκτάνες, από ατελέσφορες αγάπες, τέλος από έναν έγγαμο βίο με πολλά μυστικά και ψέματα – ώσπου κάποτε αφυπνίζεται και γίνεται ο ίδιος δράστης οδηγώντας την αφήγηση στην πλήρη ανατροπή της πλοκής και εκτινάσσοντάς την προς τη δραματική κάθαρση. Η αγάπη και οι δυνατότητές της, οι αυστηροί περιορισμοί των εθίμων στα υψόμετρα των βουνών, η μνήμη, ο έρωτας και ο θάνατος αναπτύσσονται με μια γλώσσα ποιητική, σπάνιας ωριμότητας στην πεζογραφία μας – μιας γλώσσας που δεν αφήνει περιθώρια στη συγκίνηση να “καταπιεί” την αφήγηση. Η γλώσσα γίνεται και αυτή πρωταγωνίστρια του βιβλίου, επαναφέροντας με ορμή το ερώτημα περί της αυθεντικής λογοτεχνίας.

«Κάτω εις το βάθος, εις τον λάκκον, εις το βάραθρον, ως κελάρυσμα ρύακος εις το ρεύμα, φωνή εκ βαθέων αναβαίνουσα ως μύρον, ως άχνη, ως ατμός, θρήνος, πάθος, μελωδία, ανερχομένη επί πτίλων αύρας νυκτερινής, αιρομένη μετάρσιος, πραεία, μειλιχία, άδολος, ψίθυρος, λιγεία, αναρριχωμένη εις τας ριπάς, χορδίζουσα τους αέρας, χαιρετίζουσα το αχανές, ικετεύουσα το άπειρον, παιδική, άκακος, ελισσομένη, φωνή παρθένου μοιρολογούσης, μινύρισμα πτηνού χειμαζομένου, λαχταρούντος την επάνοδον του έαρος». [Ο ξεπεσμένος δερβίσης, 1896]
Σαν τον ήχο του νάι που παίζει στους δρόμους της Αθήνας ο ξεπεσμένος δερβίσης στο ομώνυμο διήγημα, έτσι ακούγεται και η φωνή του Παπαδιαμάντη (1851-1911), αυτού του άρχοντα της ελληνικής γλώσσας, στα 23 αριστουργηματικά διηγήματα που ανθολογούνται στον παρόντα τόμο. Αυτό το καλαμένιο νάι που παίζει ο ξένος μουσουλμάνος, όπως ακριβώς και η φωνή του Παπαδιαμάντη, «κατά δύο κοκκίδας διαφέρει διά να είναι το “ναι”, όπου είπεν ο Χριστός. Το “ναι” το ήμερον, το ταπεινόν, το πράον, το “ναι” το φιλάνθρωπον».

Στις 15 Ιουνίου 1930 ο Μπέκετ ενημερώνεται την τελευταία στιγμή για έναν διαγωνισμό ποίησης με θέμα τον χρόνο. Η προθεσμία είναι τα μεσάνυχτα της ίδιας μέρας. Θα υποβάλει ένα ποίημα 98 στίχων και θα κερδίσει το πρώτο βραβείο, εντυπωσιάζοντας τα μέλη της επιτροπής. Λίγες εβδομάδες αργότερα θα του προτείνουν να γράψει μια μονογραφία για τον Μαρσέλ Προυστ, με μέγιστη έκταση 17000 λέξεις. Ο Μπέκετ θα δεχθεί. Είναι είκοσι τεσσάρων ετών και ήδη στις δημοσιεύσεις του στα διάφορα περιοδικά εμφανίζεται ως Ιρλανδός ποιητής και δοκιμιογράφος. Η μονογραφία για τον Προυστ θα είναι μια καλή ευκαιρία να συνυπάρξουν σε ένα κείμενο η αγάπη του για τη φιλοσοφία, τη λογοτεχνία και την ποίηση, με αφορμή το έργο ενός συγγραφέα· αλλά και η ευκαιρία να εμβαθύνει στο Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο. Το δοκίμιο του Μπέκετ για τον Προυστ θα προκαλέσει αρκετή αμηχανία. Απαντάει εμμέσως σε όλες τις κριτικές της εποχής, αλλά ταυτόχρονα προεκτείνει και τις θέσεις του ίδιου του Προυστ. Η πρωτοτυπία της ανάγνωσής του οφείλεται στη μεγάλη χρονική απόσταση που δείχνει να παίρνει από το έργο. Ο Μπέκετ εμφανίζεται ως παρατηρητής-αναγνώστης που διαβάζει μάλλον έναν κλασικό συγγραφέα παρά κάποιον σύγχρονό του. Είναι επίσης ο πρώτος αναγνώστης και κριτικός του Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο που κινητοποιεί τόσο πολλούς φιλοσόφους και ρεύματα σκέψης. Θα υποδείξει, για πρώτη φορά, συγγένειες του έργου του Προυστ με τον Λόγο περί μεθόδου του Καρτέσιου, τη Μοναδολογία του Λάιμπνιτς και τη θεματική της φιλίας στον Νίτσε. Ωστόσο, μεγαλύτερη συνεισφορά του μπορεί να θεωρηθεί η ανάδειξη της συνάφειας που υπάρχει ανάμεσα στο έργο του Προυστ και τη σκέψη του Σοπενάουερ: Είμαστε μόνοι. Δεν γνωρίζουμε και δεν μπορούν να μας γνωρίσουν.

“Φάνη, προσοχή. Σκοπός είσαι.
Μη φοβάσαι τη νύχτα, μη σε τρομάζουν οι ίσκιοι. Όποιος κάνει εκείνο που πρέπει, δεν έχει να φοβηθεί κανένα.
Εσύ κι οι σύντροφοί σου απόψε φυλάγετε το δάσος από τους εχθρούς του.
Η σφυρίχτρα σου να είναι έτοιμη.
Με τη βάρδια, που φυλάγετε, προστατεύετε τα δέντρα. Κι όλους τους ανθρώπους, όσοι θα δροσιστούν απ’ αυτά τα δέντρα είτε τώρα είτε σε πενήντα κι εκατό και διακόσια χρόνια.

Όταν βρίσκονται γενναία παιδιά σαν εσάς, ένα δάσος γίνεται αιώνιο. Κι οι άνθρωποι ζουν καλύτερα τη ζωή τους.”

Τα ψηλά βουνά του Ζαχαρία Παπαντωνίου βρίσκονται μακριά από κάθε ψευτιά· η μόνη τους πρόθεση είναι να φέρουν στις αίθουσες διδασκαλίας και στις ψυχές των εννιάχρονων αναγνωστών τους το θρόισμα των πεύκων και των ελατιών, το τραγούδι του νερού και τη χαρά μιας αλλιώτικης ζωής. Και όλα αυτά με μια γραφή απόλυτα θελκτική και απροσποίητη, δίχως ίχνος ακαμψίας και διδακτισμού που δεν καταπίνεται.

(Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλος, από το επίμετρο του βιβλίου)

“Τα ψηλά βουνά” (1918) του Ζαχαρία Παπαντωνίου, μετά την πρώτη σύντομη ζωή τους ως αναγνωστικό του Δημοτικού, έζησαν και εξακολουθούν να ζουν μια δεύτερη ως πάντερπνο ανάγνωσμα όλων των ηλικιών. Η παρούσα νέα έκδοση του θαλερού βιβλίου περιλαμβάνει επίμετρο του συγγραφέα, φιλολόγου και εκπαιδευτικού Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλου, το οποίο εμπλουτίζει με ουσιαστικό τρόπο την καθιερωμένη, έγκυρη έκδοση της Εστίας.

Νέα, συμπληρωμένη, μονοτονική έκδοση. Επίπετρο: Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλος.