POETRY

Αν μπορείς να κρατάς τα λογικά σου όταν όλοι γύρω σου τα έχουν χαμένα και ρίχνουν το φταίξιμο σ’ εσένα…

Επιβλητικό μέσα στην απλότητα και τη συντομία του, το Αν του Ράντγιαρντ Κίπλινγκ αποτελεί μια ανάγλυφη υπενθύμιση ότι πολλές φορές στη ζωή ο θρίαμβος απέχει ελάχιστα από την καταστροφή, δίχως αυτό να σημαίνει πως ο καθένας μας δεν μπορεί να αντιμετωπίζει αμφότερα με επίγνωση και αξιοπρέπεια, μαθαίνοντας από τα πάντα. Το ποίημα δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά το 1910, ως μέρος της συλλογής φανταστικών ιστοριών Rewards and Fairies· δεκαετίες αργότερα, το 1995, το Αν αναδείχτηκε κατόπιν ψηφοφορίας ως το πιο αγαπημένο ποίημα ολόκληρης της βρετανικής λογοτεχνίας.

Μήτε φάρμακα
Στα ποιήματα συνήθως
Ηχομιμητικόν
Της πληγής και του ανέμου
Αυτοχειρία
Καθρέφτης
Η βραδύτητα της προόδου
Ενθύμιον εποχής
Caleo ergo sum
Η ματαιότητα των προφυλάξεων
Αληθείας αποκατάστασις
Η κίνηση της Ιστορίας
Στον Παύλο Φύσσα
Notturno
Πιάνω σφυρί
Παραλειπόμενα ενός μύθου
Κάποιοι γυρεύουν στον έρωτα
Το βλέμμα σου ο ποταμός
Βουκολικό

Ο Pablo Neruda (1904-1973) στη δημοφιλέστερη ποιητική συλλογή όλων των εποχών προεξαγγέλει με εκπληκτικό νεανικό σφρίγος ένα από τα μεγαλύτερα θέματα της βαθύτατα ανθρώπινης ποίησής του: τον έρωτα που μεταλαμβάνει χαράς και πόνου, τον έρωτα που κοινωνεί των μυστηρίων του θανάτου, τον έρωτα που ματαιώνεται σχεδόν εν τη γενέσει του. Η μικρή αυτή συλλογή ποιημάτων προαναγγέλλει τις μεγάλες, καθολικού χαρακτήρα, συνθέσεις που ακολούθησαν και κατέστησαν τον Neruda ποιητή δοξασμένο παγκοσμίου κύρους.

Γιε μου, στ’ αδέρφια σου τραβώ και σμίγω την οργή μου,
σου πήρα το ντουφέκι σου˙ κοιμήσου, εσύ, πουλί μου.

Αθήνα, 1936

Απόσπασμα από την ποιητική συλλογή «Επιτάφιος», Κέδρος, 1979

“(Ανοιξιάτικο βράδι. Μεγάλο δωμάτιο παλιού σπιτιού. Μία ηλικιωμένη γυναίκα ντυμένη στα μαύρα μιλάει σ’ έναν νέο. Δεν έχουν ανάψει φως. Απ’ τα δυο παράθυρα μπαίνει ένα αμείλικτο φεγγαρόφωτο. Ξέχασα να πω ότι η γυναίκα με τα μαύρα έχει εκδώσει δυο-τρεις ενδιαφέρουσες ποιητικές συλλογές θρησκευτικής πνοής. Λοιπόν, η Γυναίκα με τα μαύρα μιλάει στον νέο.)
Άφησε με να ‘ρθω μαζί σου. Τι φεγγάρι απόψε! Είναι καλό το φεγγάρι, – δε θα φαίνεται που άσπρισαν τα μαλλιά μου. Το φεγγάρι θα κάνει πάλι χρυσά τα μαλλιά μου. Δε θα καταλάβεις. Άφησε με να ‘ρθω μαζί σου.
Όταν έχει φεγγάρι, μεγαλώνουν οι σκιές μες στο σπίτι, αόρατα χέρια τραβούν τις κουρτίνες, ένα δάχτυλο αχνό γράφει στη σκόνη του πιάνου λησμονημένα λόγια – δε θέλω να τ’ ακούσω. Σώπα.

Επετειακή έκδοση στην οποία περιλαμβάνονται τα 154 ποιήματα του καβαφικού «κανόνα».

«Τείχη»

Χωρίς περίσκεψιν, χωρίς λύπην, χωρίς αιδώ
μεγάλα κ’ υψηλά τριγύρω μου έκτισαν τείχη.

Και κάθομαι και απελπίζομαι τώρα εδώ.
Άλλο δεν σκέπτομαι: τον νουν μου τρώγει αυτή η τύχη·

διότι πράγματα πολλά έξω να κάμω είχον.
Α όταν έκτιζαν τα τείχη πώς να μην προσέξω.

Αλλά δεν άκουσα ποτέ κρότον κτιστών ή ήχον.
Ανεπαισθήτως μ’ έκλεισαν από τον κόσμον έξω.

Με όποιο θέμα καταπιάστηκαν οι Αρχαίοι Έλληνες -από την ευτυχία μέχρι την αγάπη και τον θάνατο, από τη δικαιοσύνη μέχρι τη δύναμη, τη φιλία και τη νοσταλγία- το έκαναν με τέτοια ευρύτητα πνεύματος που ακόμα και σήμερα προκαλεί τον θαυμασμό μας.
Χωρίς να φοβάται να αναμίξει σπουδαία και ταπεινά θέματα (ποια είναι τάχα τα μεν και ποια τα δε;), αποφασισμένος μην υποπέσει στη μανιέρα του κλασικισμού, ο Mauro Bonazzi δείχνει ότι αν στρέψουμε το βλέμμα μας σε εκείνη τη μακρινή εποχή θα μπορέσουμε να αποκτήσουμε μια αξιόπιστη πυξίδα, ικανή να μας βοηθήσει να βρούμε μια διέξοδο στα πολύπλοκα προβλήματα της εποχής μας.

Ο Ναζίμ Χικμέτ δεν ήταν διόλου αυτό που αποκαλούμε «διανοούμενος». Δεν κατασπαταλούσε τις αισθήσεις του σε άπειρες κι αόριστες πνευματικές μεταπλάσεις. Τις βίωνε. Αισθανόταν απέραντα και σκεφτόταν με γενικές ιδέες, πάνω σε βασικά, λογικά σχήματα. Δεν ανακάλυπτε, ούτε αποκάλυπτε, αλλά επαλήθευε παραδεγμένες ήδη ιδέες, και στοχαζόταν φυσικά πάνω απ’ το αίσθημά του, κι όχι μέσα απ’ το αίσθημά του. Κι η σύμπτωση του αισθήματος και της ιδέας (και η ισορροπία τους μέσα στο έργο του) είναι φυσική στην περίπτωση του Χικμέτ, κι όχι καταναγκαστική.

Οι Παραβολές και ποιήματα του Κρισναμούρτι ανήκουν στην κατηγορία των λίγων κειμένων του που έχουν γραφτεί από τον ίδιο και δεν είναι απομαγνητοφωνήσεις ομιλιών ή συζητήσεών του. Όπως και τα ημερολόγιά του, έτσι και οι παραβολές και τα ποιήματά του άρχισαν να γράφονται ξαφνικά και σταμάτησαν το ίδιο ξαφνικά. Αντίθετα, όμως, με τα ημερολόγια που παρουσιάστηκαν σε τρεις διαφορετικές χρονικές περιόδους, οι παραβολές και τα ποιήματα γράφτηκαν σε ένα διάστημα οκτώ χρόνων, από το 1923 (όταν ήταν 28 ετών) έως το 1931. Από τότε ο Κρισναμούρτι δεν ξανάγραψε ποτέ ποίηση.

…Άχαρο λοιπόν έργο η κριτική, όταν αντιμετωπίζει ένα έργο σαν του Mαγιακόβσκη, που την αφοπλίζει. (Τουλάχιστο αυτή η αναγνώριση κι η ομολογία ας μετριάσει την εντύπωση της αχαριστίας και της αδικίας). Άχαρο, είπαμε, και σχεδόν ακατόρθωτο, γιατί η ακτινοβολία της ποίησης του Μαγιακόβσκη ήταν, και παραμένει, τόσο μεγάλη, που θαμπώνει την όραση και το λόγο του κριτικού, τόσο που να θεωρούμε τούτο το θάμβος σαν χαρακτηριστικό στοιχείο της ποίησής του και να μη θέλουμε να παραιτηθούμε απ’ αυτό, με το φόβο μήπως απογυμνώσουμε και φτωχύνουμε κι εμάς κι εκείνην. Εξάλλου η ποίηση του Μαγιακόβσκη είναι συνυφασμένη, φύσει και θέσει, με τη δύναμη και τη νεότητα της επανάστασης, με τη νεότητα μιας πανανθρώπινης ελπίδας, με τις προσωπικές μας συγκινήσεις και την ίδια μας τη νεότητα, σωματική, ψυχική, ιδεολογική, καλλιτεχνική. Κι ακόμη, η γενική αναγνώριση, από φίλους και αντιπάλους, της αξίας του Μαγιακόβσκη έκανε το έργο του Μαγιακόβσκη μια ουσιαστική κοινωνική, προοδευτική δύναμη, ένα όπλο πάλης, που το χρησιμοποιούσε κανείς χωρίς να ‘χει τη δυνατότητα να σταθεί στη μέση της μάχης και με δάχτυλα ψυχρά και ουδέτερα να ψηλαφήσει και να περιεργαστεί το καυτό μέταλλό του. Το κύρος, επιπλέον, του Μαγιακόβσκη στάθηκε μια έμπρακτη απόδειξη της αξίας της κοινωνικής ποίησης (και το θεμέλιό της, άλλωστε) κι ένα αποστομωτικό επιχείρημα των συναδέλφων του στη χώρα του, και των προοδευτικών ποιητών όλου του κόσμου, έναντι των δύσπιστων, των ταλαντευόμενων, των αναποφάσιστων ή των αμείλικτων αρνητών που αμφισβητούσαν κατά βάση τη δυνατότητα ύπαρξης μιας καθαρά κοινωνικής, ιδεολογικής, κι ακόμη περισσότερο, κομματικής ποίησης. (Απόσπασμα από τον πρόλογο του Γιάννη Ρίτσου)

Επτά ποιητικές συλλογές σε διάστημα 34 ετών, από μια ποιητική φωνή ευδιάκριτη και διακεκριμένη που έχει αποσπάσει τον έπαινο και του Δήμου και των Σοφιστών, κατά τον ποιητή και κριτικό Κώστα Κουτσουρέλη.

Ο ίδιος σημειώνει:
“Καμιά εκατοστή χρόνια πριν, ο Ούγκο Χόφμαννσταλ, έλεγε ότι ένας δημιουργός δύο πράγματα έχει ανάγκη. Το πρώτο είναι να πείσει τους ομότεχνούς του και τους κριτικούς. Το δεύτερο ν` αγγίξει το ευρύ κοινό.

Όπως όλες οι σπουδαίες μεταφράσεις, εκείνες των μεγάλων συγγραφέων έχουν διπλή αναφορά: ανήκουν στη γλώσσα προέλευσης αλλά και στη γλώσσα υποδοχής του πρωτοτύπου και αποκτούν συχνά διεθνή υπόσταση, όπως ο Πόε του Μπωντλαίρ. Στην παλαμική απόδοση του Ουγκώ συγκλίνουν μάλιστα δύο μορφές των γραμμάτων κορυφαίες σε δύο διαφορετικού και μείζονες εθνικούς κανόνες: δεν νοείται ιστορία της γαλλικής λογοτεχνίας χωρίς τον Ουγκώ ή της ελληνικής χωρίς τον Παλαμά, αλλά ούτε σύγχρονη ευρωπαϊκή παράδοση χωρίς τη γαλλική και την ελληνική λογοτεχνία.

Ποίηση

Η “Στιγμή” επανεκδίδει με βελτιώσεις την επιλογή Σονέτων του Σαίξπηρ σε μετάφραση του Στυλιανού Αλεξίου, την οποία είχε κυκλοφορήσει για πρώτη φορά στα 1989.
Στην εισαγωγή ο μεταφραστής παρουσιάζει τα Σονέτα, γραμμένα στα τέλη του 16ου αιώνα και αφιερωμένα αλλά σε έναν νέο ευγενή και αλλά σε μια μελαχρινή κοπέλα, την Dark Lady. Εξετάζεται με συντομία η ποιητική των Σονέτων, η σχέση με την εποχή τους, και κάποια αναλογία (μέσω της ιταλικής λυρικής ποίησης) προς την κρητική λογοτεχνία.

Μας αρέσει – δεν µας αρέσει, είμαστε αναγκασμένοι να συγκατοικούμε µε το παρόν, γιατί μόνον έτσι μπορούμε να δούμε πού βρισκόμαστε και ενδεχομένως να χαράξουμε, έστω αμυδρά, έναν δρόμο για το πού θα πάμε. Έχω την αίσθηση ότι η ανάκληση του παρελθόντος γίνεται πια όχι για να το επισκοπήσουμε κριτικά αλλά για να το νοσταλγήσουμε και κατά έναν φαντασιακό τρόπο να επιστρέψουμε στο παρελθόν.

“Οι συγγράφεις και οι αναγνώστες συγκροτούν,άτυπα,μια προσωπική ανθολογία κειμένων,ποίησης και πεζογραφίας συνήθως,που αγαπούν και ξεχωρίζουν.Τα κριτήρια δεν είναι πάντα ποιοτικά.
Αυτή η ανθολογία εμπλουτίζεται αλλά και αποψιλώνεται καθώς περνούν τα χρόνια.Βιβλία και συγγραφείς εμφανίζονται και εξαφανίζονται,αλλά πάντοτε παραμένει ένα σταθερό σώμα που δεν το αγγίζουν οι προσθαφαιρέσεις.Αυτό το σώμα,στην περίπτωσή μου τουλάχιστον,αποτελείται από κείμενα,που με συγκίνησαν,με τάραξαν,με συγκλόνισαν αλλά κυρίως με έκαναν να ζηλέψω.Αυτά είναι τα κείμενα που θα ήθελα να είχα γράψει.”

H Μαρία Πολυδούρη έχει από καιρό περάσει στην περιοχή του λογοτεχνικού μύθου: είναι το σύμβολο της πρόωρα χαμένης ομορφιάς και του μοιραίου έρωτα, της παράφορης νεότητας και της αυθεντικής ποιητικής κατάθεσης.
Στη νέα έκδοση των “Ποιημάτων”, εμπλουτισμένης με ανέκδοτα έργα που ανακαλύφθηκαν πρόσφατα σε ιδιωτικά αρχεία ή ελάνθαναν δημοσιευμένα σε δυσεύρετα έντυπα, συγκεντρώνονται όλα τα ευρισκόμενα ποιήματά της και πλαισιώνονται συστηματικά με φιλολογικά σχόλια. Η μελέτη “Μαρία Πολυδούρη” ή “τα ρόδα του αίματος”, που περιλαμβάνεται στο επίμετρο του τόμου, αναδεικνύει τους βασικούς άξονες του έργου της, τη σχέση με την ευρωπαϊκή και την ελληνική λογοτεχνική παράδοση καθώς και τις περιπέτειες της πρόσληψής του. Ένα κρίσιμο ζήτημα, στο οποίο εστιάζει η εργασία της επιμελήτριας του τόμου Χριστίνας Ντουνιά, είναι αν -και σε ποιο βαθμό- η ποίηση της Πολυδούρη μπορεί να διαβαστεί, όχι σαν μνημείο του παρελθόντος, αλλά σαν μια σύγχρονη, ζωντανή τέχνη.

Στην αρχή το φως και η ώρα η πρώτη
που τα χείλη ακόμη στον πηλό
δοκιμάζουν τα πράγματα του κόσμου
Αίμα πράσινο και βολβοί στη γη χρυσοί
Πανωραία στον ύπνο της άπλωσε και η θάλασσα
γάζες αιθέρος τις αλεύκαντες
κάτω απ’ τις χαρουπιές και τους μεγάλους όρθιους φοίνικες
Εκεί μόνος αντίκρισα
τον κόσμο
κλαίγοντας γοερά
Η ψυχή μου ζητούσε Σηματωρό και Κήρυκα
Είδα τότε θυμάμαι
τις τρεις Μαύρες Γυναίκες
να σηκώνουν τα χέρια κατά την Ανατολή
Χρυσωμένη τη ράχη τους και το νέφος που άφηναν
λίγο-λίγο σβήνοντας δεξιά
[…]
[Από την έκδοση]

“…Άκου, άκου
Ποιος μιλεί στα νερά και ποιος κλαίει ― ακούς;
Ποιος γυρεύει τον άλλο, ποιος φωνάζει ― ακούς;
Είμ’ εγώ που φωνάζω κι είμ’ εγώ που κλαίω, μ’ ακούς
Σ’ αγαπώ, σ’ αγαπώ, μ’ ακούς.”