ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ

Η ζωή όλων μας υπόκειται σε περιορισμούς χώρου και χρόνου, σε δεσμευτικά όρια από τα οποία προκύπτει ένα ιδιαίτερο είδος προβλημάτων. Τι πρέπει να κάνουμε ή να αφήσουμε ανολοκλήρωτο σε μια μέρα ή σε ολόκληρη τη ζωή μας; Πόση ακαταστασία πρέπει να αποδεχτούμε; Ποια ισορροπία μεταξύ νέου και γνώριμου προσφέρει τη μεγαλύτερη ικανοποίηση; Αν και τα διλήμματα αυτά φαίνονται αποκλειστικά ανθρώπινα, ωστόσο δεν είναι. Οι υπολογιστές, όπως κι εμείς, διαθέτουν περιορισμένο χώρο και χρόνο, κι έτσι οι επιστήμονες υπολογιστών έχουν παλέψει με τέτοια προβλήματα για πολλές δεκαετίες. Και οι λύσεις που έχουν βρει έχουν να μας διδάξουν πολλά.

Σε ένα συναρπαστικά διεπιστημονικό έργο, οι Μπράιαν Κρίστιαν και Τομ Γκρίφφιθς δείχνουν πώς οι αλγόριθμοι που έχουν αναπτυχθεί για τους υπολογιστές μπορούν να ξεδιαλύνουν και κάποια χαρακτηριστικά ανθρώπινα ερωτήματα. Εξηγούν πώς να βελτιώσουμε τη διαίσθησή μας και πότε να αφήνουμε τα πράγματα στην τύχη, πώς να αντιμετωπίζουμε τις πολυάριθμες επιλογές που μας κατακλύζουν και πώς να συνδεόμαστε καλύτερα με τους άλλους. Από την εύρεση συντρόφου μέχρι την εύρεση μιας θέσης παρκαρίσματος, από την οργάνωση της αλληλογραφίας μας μέχρι τη διαχείριση του χρόνου μας, η Αλγοριθμική τέχνη των αποφάσεων μεταμορφώνει τη σοφία της επιστήμης υπολογιστών σε στρατηγικές της καθημερινής ζωής.

Ένα βιβλίο αντίδοτο στην παραπληροφόρηση και τους μύθους γύρω από το πιο δαιμονοποιημένο όργανο του γυναικείου σώματος, τον κόλπο.

Το βιβλίο αυτό αφορά σε ένα πείραμα που έγινε πριν από 14 περίπου δισεκατομμύρια χρόνια. Ο επιστήμονας που το σχεδία­σε δεν είναι πια τριγύρω για να μας εξηγήσει τι ακριβώς έκανε και, κυρίως, τι σκοπό εξυπηρετούσε. Ήταν δε τέτοιες οι συνθήκες και η θερμοκρασία του πειράματος, που καθιστούν ανέφικτη την επανάληψή του στα γήινα εργαστήρια.

Το πείραμα αυτό ήταν η δημιουργία του ίδιου του Σύμπαντος. Όλη η ύλη και η ενέργειά του, πιστεύει η σύγχρονη επιστήμη, ήταν αρχικά συγκεντρωμένη σε ένα σημείο, ένα ιδιότυπο «κοσμικό αυγό». Μια αδιανόητη ωστόσο «Μεγάλη Έκρηξη» που επισυνέβη, οδήγησε στη μεγαλειώδη εξέλιξη του Σύμπαντος και στη σημερινή δομή του, με τα δισεκατομμύρια άστρα, γαλαξίες και πλανήτες. Ενώ κάποια στιγμή –από τύχη ή αναγκαιό­τητα– εμφανίστηκε στον πλανήτη Γη το φαινόμενο της ζωής, που έφτασε στην εξελικτική κορύφωσή του με την παρουσία του ανθρώπου. Το αξιοθαύμαστο είναι ότι αυτός ο άνθρωπος, ο έποικος ενός ιδιόμορφου πλανήτη, που ανήκει σ’ έναν ασήμαντο γαλαξία, τολμά εντούτοις να θέτει ερωτήματα που αγγίζουν την ίδια του την ύπαρξη και την ύπαρξη του κόσμου.

Η ανθρώπινη υγεία είναι θεμελιωμένη σε έναν πανίσχυρο μηχανισμό, το ανοσιακό μας σύστημα. Η ικανότητα του ανθρώπινου σώματος να καταπολεμά τις ασθένειες και να θεραπεύεται συνιστά ένα από τα μεγάλα μυστήρια —και θαύματα— της φύσης. Τα τελευταία χρόνια, όμως, η επιστημονική έρευνα έχει αποκαλύψει ότι η ικανότητα αυτή οφείλεται στη δράση ενός εκτεταμένου δικτύου από εξειδικευμένα κύτταρα, ρυθμιστικές πρωτεΐνες και γονίδια ειδικού σκοπού, που όλα μαζί συγκροτούν έναν περίτεχνο μηχανισμό ο οποίος λειτουργεί αδιάκοπα. Οι καινούργιες γνώσεις ήταν αναπόφευκτο να γεννήσουν ιδέες για το πώς θα μπορούσαμε να επηρεάσουμε αυτόν τον αξιοθαύμαστο μηχανισμό· έτσι, σταδιακά εμφανίστηκαν φάρμακα νέου τύπου και ειδικές θεραπείες, οι αποκαλούμενες ανοσοθεραπείες, που μας βοηθούν να πολεμήσουμε τον καρκίνο, τον διαβήτη, την αρθρίτιδα και μια σειρά νόσους του γήρατος.

Ο Daniel Davis είναι ένας επιστήμονας με κορυφαία παρουσία στην παγκόσμια ανοσολογική έρευνα. Στην Κομψή θεραπεία καταγράφει όλο το πλέγμα των απίστευτων συμπτώσεων, κλινικών παρατηρήσεων, ερευνητικών αναζητήσεων, αποτυχιών, επιστημονικών αντιπαραθέσεων και θριάμβων που μας επέτρεψαν να καταλάβουμε πώς λειτουργεί το ανοσιακό μας σύστημα και πώς το επηρεάζουν παράγοντες όπως το στρες, ο ύπνος, η ηλικία ή η νοητική μας κατάσταση, ανοίγοντας τον δρόμο για μια ολότελα νέα προσέγγιση στην ιατρική επιστήμη και πρακτική, αλλά και στην ανθρώπινη ευημερία.

Σύμφωνα με τον συγγραφέα, η γενετική είναι μια εύκολη επιστήμη με πολύ δύσκολη γλώσσα, κάτι που αναπόφευκτα δημιουργεί προβλήματα κατανόησης. Για να αντιμετωπιστεί, έστω εν μέρει, το πρόβλημα αυτό στους μη βιολόγους, ο Κίτσος Λούης αποφάσισε να περιγράψει «με απλά λόγια» τι είναι και τι κάνει η γενετική, καταγράφοντας απλές ιστορίες στις οποίες η συγκεκριμένη επιστήμη είχε (και έχει) πρωταγωνιστικό ρόλο. Τούτες οι ιστορίες εξηγούν ασθένειες του ανθρώπου, αναπτύσσουν τη στενή σχέση φιλίας μεταξύ ανθρώπου και σκύλου, και μας πάνε από τα προϊστορικά χρόνια μέχρι τα τελευταία επιτεύγματα της επιστήμης, συμπεριλαμβανομένης της γενετικής βάσης της εξέλιξης. Παρότι υποδεικνύει σε ποια σημεία υπάρχουν άλυτα βιοηθικά προβλήματα, ο συγγραφέας αποφεύγει να πάρει θέση, προτιμώντας να το αφήσει αυτό στην κρίση του αναγνώστη. Για την κατανόηση του βιβλίου δεν απαιτείται καμία προηγούμενη «θητεία» στη βιολογία. Οι γιατροί και οι θετικοί επιστήμονες ίσως να έχουν ένα μικρό πλεονέκτημα, όμως και όλοι οι υπόλοιποι –νομικοί, θεολόγοι, φιλόλογοι, φιλόσοφοι και, κοντολογίς, όσοι ενδιαφέρονται να μάθουν τι είναι η γενετική, είτε έχουν είτε δεν έχουν κάνει πανεπιστημιακές σπουδές– θα κατανοήσουν κάθε μία απ’ αυτές τις ιστορίες γενετικής δίχως κανένα πρόβλημα.

Ο νομπελίστας φυσικός Κιπ Θορν δήλωσε κάποτε ότι οι μαύρες τρύπες φαίνεται να ταιριάζουν περισσότερο στην επιστημονική φαντασία και τη μυθολογία παρά στον αληθινό κόσμο. Δεν είχε άδικο. Οι μαύρες τρύπες είναι τα πιο αλλόκοτα αντικείμενα στο σύμπαν, αλλά βεβαίως και τα πιο συναρπαστικά. Στη γειτονιά τους, ο χώρος και ο χρόνος δεν έχουν καμιά σχέση με ό,τι γνωρίζουμε από τη γαλήνια ουράνια μηχανική του Νεύτωνα. Αντίθετα, συμπεριφέρονται με τρόπο που αψηφά κάθε ανθρώπινη εμπειρία: δημιουργούν μια απύθμενη άβυσσο απ’ όπου δεν ξεφεύγει τίποτα – ούτε καν το φως. Δεν είναι παράξενο, λοιπόν, που φυσικοί και αστρονόμοι –με προεξάρχοντα τον Αϊνστάιν– αρνούνταν τόσο πεισματικά να δεχτούν την ύπαρξή τους, πριν τελικά οι όποιες αντιρρήσεις καμφθούν και οι μαύρες τρύπες γίνουν αναπόσπαστο κομμάτι του τρόπου με τον οποίο σήμερα βλέπουμε το σύμπαν. Τον Απρίλιο του 2019, η διεθνής επιστημονική ομάδα που συνεργάζεται στο πλαίσιο του τηλεσκοπίου EHT ανακοίνωσε ένα αδιανόητο επίτευγμα. Είχε κοιτάξει στην «καρδιά» του γαλαξία Messier 87, περίπου 50.000.000 έτη φωτός από τη Γη, και, αξιοποιώντας την τεχνική της ραδιοσυμβολομετρίας, κατέγραψε κάτι μοναδικό: τη «σκιά» που ρίχνει μια μαύρη τρύπα πάνω στον λαμπρό δίσκο προσαύξησης που την περιβάλλει. Η μορφή και η φωτεινότητα της σκιάς αυτής για άλλη μια φορά συμφωνούσαν με τις προβλέψεις της Γενικής Θεωρίας της Σχετικότητας. Το σκοτεινό, ακατανόητο, απαράδεκτο τέρας εκεί έξω είναι πλέον πρακτικά ορατό! Και συμπεριφέρεται ακριβώς όσο εξωφρενικά προβλέπει η θεωρία…

Το απόλυτο αποκαλυπτικό ταξίδι στον χρόνο και τον χώρο, το Μικρή ιστορία περί των πάντων (σχεδόν) μας δείχνει τον κόσμο όπως οι περισσότεροι από εμάς δεν τον έχουν δει ποτέ πριν.

Πώς μαθαίνουμε να μιλάμε; Από τι είναι φτιαγμένη η γλώσσα; Ποια είναι η παλιότερη γλώσσα του κόσμου; Ποια η διαφορά γλώσσας και διαλέκτου; Τι σημαίνει μιλάω σωστά (ελληνικά); Γιατί μαθαίνουμε αρχαία; Θα μιλάμε όλοι αγγλικά σε 50 χρόνια; Πάσχουν οι νέοι μας από αφασία; Κινδυνεύουν τα παιδιά που μεγαλώνουν σε δίγλωσσο περιβάλλον; Είναι η πολυγλωσσία τεκμήριο ευφυΐας; Γιατί μας δυσκολεύουν οι ξένες γλώσσες; Πού βρίσκεται η Λατβία; Σε τι χρησιμεύει η γλωσσολογία;

Αυτά είναι μερικά από τα ερωτήματα που εξετάζονται σε τούτη τη σύντομη επιστημονική εισαγωγή στη γλωσσολογία. Το Μίλα μου για γλώσσα απευθύνεται στον μέσο αναγνώστη επιχειρώντας να δείξει πώς η σύγχρονη γλωσσολογία μπορεί να προσφέρει απαντήσεις σε κοινές απορίες και προβληματισμούς γύρω από τη γλώσσα εν γένει και την ελληνική γλώσσα ειδικότερα.

Η προσπάθεια να επιμηκύνουμε τη ζωή μας και να λύσουμε το πρόβλημα του θανάτου.

Πού μας οδηγεί η εμμονή μας με την τεχνολογία;
Ποιες είναι οι επιπτώσεις της τεχνητής νοημοσύνης για την ανθρωπότητα;
Μήπως τελικά η τεχνολογική πρόοδος μας απειλεί περισσότερο από όσο μας ωφελεί;

Με το βιβλίο αυτό, οι συγγραφείς -ειδικοί επιστήμονες από την Ελλάδα και το εξωτερικό- επιχειρούν μια συστηματική ξενάγηση στον εντυπωσιακό κόσμο της δημιουργίας, της ανάπτυξης και της φθοράς του νευρικού συστήματος. Αντιμετωπίζουν παλαιά και σύγχρονα ερωτήματα της Αναπτυξιακής Νευροβιολογίας, και παρουσιάζουν τα πλέον πρόσφατα επιστημονικά ευρήματα σχετικά με τη φύση και τον μηχανισμό των σταδιακών αλλαγών που οδηγούν στη διαμόρφωση, στην ωρίμανση και στη γήρανση του εγκεφάλου και των άλλων τμημάτων του νευρικού συστήματος. Μέσα από τις σελίδες του, ο αναγνώστης παρακολουθεί τη φυσική πορεία του εγκεφάλου στον χρόνο, εκεί όπου ενδογενείς και εξωγενείς παράγοντες έχουν την ευκαιρία να αφήσουν το αποτύπωμά τους.