ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

Τὸ πνεῦμα τῆς μεσαιωνικῆς φιλοσοφίας, ὅπως ἐννοεῖται ἐδῶ, εἶναι λοιπὸν τὸ χριστιανικὸ πνεῦμα, ποὺ διαπερνᾶ τὴν ἑλληνικὴ παράδοση, τὴ δουλεύει ἐκ τῶν ἔσω καὶ τὴν ὁδηγεῖ νὰ παραγάγει μιὰ κοσμοαντίληψη, μιὰ Weltanschauung, εἰδικὰ χριστιανική. Ἔπρεπε νὰ ὑπάρξουν ἑλληνικοὶ ναοὶ καὶ ρωμαϊκὲς βασιλικὲς γιὰ νὰ ὑπάρξουν καθεδρικοὶ ναοί· ὅποια ὅμως κι ἂν εἶναι ἡ ὀφειλὴ τῶν ἀρχιτεκτόνων τοῦ Μεσαίωνα στοὺς προκατόχους τους, διαφέρουν ἀπὸ ἐκείνους, καὶ τὸ καινούργιο πνεῦμα ποὺ ἔκανε δυνατὴ τὴ δημιουργία τους εἶναι ἴσως τὸ ἴδιο ποὺ ἐνέπνευσε μαζὶ μ’ αὐτοὺς καὶ τοὺς φιλοσόφους τῆς ἐποχῆς τους.

Τὸ Πνεῦμα τῆς μεσαιωνικῆς φιλοσοφίας ἀποτελεῖ μία ἀπὸ τὶς σημαντικότερες παρακαταθῆκες ποὺ κατέλιπε ὁ Γάλλος φιλόσοφος καὶ ἱστορικὸς τῆς φιλοσοφίας Ἐτιὲν Ζιλσόν. Στὰ εἴκοσι κεφάλαια-μαθήματα ποὺ περιλαμβάνονται στὸ βιβλίο, ὁ Ζιλσόν, ἐξετάζοντας μὲ μιὰ μοναδικὴ συνθετικὴ ἱκανότητα τὶς θέσεις τῶν χριστιανῶν στοχαστῶν, ἀπὸ τοὺς Ἀπολογητὲς καὶ τοὺς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας ὣς τὶς μεγάλες μορφὲς τοῦ μεσαιωνικοῦ χριστιανικοῦ στοχασμοῦ —κυρίως τὴ σκέψη τοῦ Αὐγουστίνου, τοῦ Θωμᾶ Ἀκυινάτη, τοῦ Ἰωάννη Σκώτου τοῦ Δούνς, τοῦ Μποναβεντούρα, τοῦ Ἀνσέλμου τῆς Κανταουρίας, τοῦ Βερνάρδου τοῦ Κλαιρβὼ κ.ἄ.—, ἀναπτύσσει τοὺς βασικοὺς ἄξονες στοὺς ὁποίους στηρίχθηκε ἡ δυτικὴ μεσαιωνικὴ σκέψη καὶ οἱ ὁποῖοι διαμόρφωσαν τὴ διακριτὴ χριστιανικὴ θέαση τοῦ κόσμου. Ἀφετηρία τῶν «μαθημάτων» εἶναι ἡ στοιχειοθέτηση τῆς ἔννοιας τῆς χριστιανικῆς καὶ τῆς μεσαιωνικῆς φιλοσοφίας αὐτῆς καθ᾽ ἑαυτήν. Ὁ Ζιλσὸν ὑπερασπίζεται τὴν αὐτονομία τῆς σκέψης, ποὺ δὲν ἐμποδίζεται ἀλλὰ ἐπωφελεῖται ἀπὸ τὴ βοήθεια τὴν ὁποία παρέχει ἡ ὑπερφυσικὴ Ἀποκάλυψη στὴν ἀνθρώπινη γνώση.

Στὶς σελίδες τοῦ βιβλίου ἀναπτύσσονται κεφαλαιώδη ζητήματα ὅπως ἐκεῖνα τοῦ ὄντος καὶ τῆς ἀναγκαιότητάς του, τῆς χριστιανικῆς γνωσιολογίας, τῆς ἀγάπης, τοῦ αὐτεξούσιου καὶ τῆς ἐλευθερίας, τοῦ νόμου καὶ τῆς ἠθικότητας, τῆς φύσης καὶ τῆς ἱστορίας. Τὸ Πνεῦμα τῆς μεσαιωνικῆς φιλοσοφίας συνιστᾶ κατὰ κάποιον τρόπο ἕνα ἀπόσταγμα καὶ μιὰ ἐπιτομὴ τῆς μεσαιωνικῆς σκέψης καὶ τῆς χριστιανικῆς φιλοσοφίας ἐν γένει, ποὺ σφυρηλατήθηκε ἀξιοποιώντας τὰ φιλοσοφικὰ ἐργαλεῖα τὰ ὁποῖα πρόσφερε ἡ ἀρχαία ἑλληνικὴ σκέψη.

Ο άνθρωπος είναι μια γέφυρα, λέει ο Όσσο, ανάμεσα στο ζώο και στο θείο – και η επίγνωσή μας σχετικά με αυτή τη διττή πλευρά της φύσης μας είναι αυτό που μας κάνει ανθρώπους. Είναι αυτό που μας κάνει ανήσυχους, γεμάτους συγκρούσεις, τόσο συχνά στο σταυροδρόμι του εγωκεντρισμού και της γενναιοδωρίας, της αγάπης και του μίσους, της αδυναμίας και της δύναμης, της ελπίδας και της απελπισίας.
Το “Ταξίδι της ανθρώπινης ύπαρξης” εξετάζει το πώς μπορούμε να αποδεχτούμε αυτές τις φαινομενικές αντιθέσεις, πώς να βρούμε το κλειδί για να μετατρέψουμε κάθε ανατροπή και αλλαγή του ταξιδιού της ζωής σε μια νέα ανακάλυψη του πεπρωμένου μας.
‘Αλλη μια σημαντική διδασκαλία του Όσσο.

Αυτός το τόμος αποτελεί μια πρωτότυπη παράφραση, με σχόλια, των Σούτρας της Γιόγκα του Πατάντζαλι. Οι Γιόγκικες Σούτρας έχουν αρχαία καταγωγή και καταγράφηκαν για πρώτη φορά από τον Πατάντζαλι, που θεωρείται ο ιδρυτής της Σχολής της Ράτζα Γιόγκα. Ο έλεγχος του νου και η φώτισή του από την ψυχή πραγματοποιούνται με την εξάσκηση στη Ράτζα Γιόγκα.

Οι δάσκαλοι του Φενγκ Σούι πιστεύουν ότι μια αόρατη ζωτική ενέργεια που ονομάζεται τσι διαποτίζει τα πάντα γύρω μας και ότι, μεγιστοποιώντας αυτήν την ενέργεια, μπορούμε να βελτιώσουμε τη ζωή μας. Για να το επιτύχουμε αυτό, πρέπει να διαμορφώσουμε ό,τι μας περιβάλλει σε αρμονία με τις αρχές του Φενγκ Σούι, έτσι ώστε να στρέψουμε την ενέργεια υπέρ μας…Αυτός ο πρακτικός, εικονογραφημένος οδηγός:•αποκωδικοποιεί τις αρχές του Φενγκ Σούι σε δέκα απλά, ωριαία μαθήματα.

Το Φήμη, Τύχη και Φιλοδοξία, εξετάζει όλα τα συμπτώματα και την ψυχολογία όσων έχουν εμμονή με το χρήμα, τον πλουτισμό και τη διασημότητα. Από πού πηγάζει η απληστία αυτή; Γιατί κάποιος έχει δίψα ακόρεστη για πλούτο και δόξα; Στοιχεία που σήμερα θεωρούνται απαραίτητα συστατικά της επιτυχίας, όπως η ανταγωνιστικότητα και η φιλοδοξία, μπορούν πράγματι να αλλάξουν κάποιον προς το καλύτερο; Μπορούν να μετατρέψουν το αρνητικό σε θετικό; Γιατί οι διασημότητες και οι πλούσιοι του κόσμου τούτου επηρεάζουν τόσο πολύ με την εικόνα τους τον απλό κόσμο; Είναι αλήθεια ότι το χρήμα δεν φέρνει την ευτυχία; Στην οικονομικά ταραγμένη εποχή μας, τα ερωτήματα αυτά απαντώνται με μια προοπτική που εκπλήσσει και ανακουφίζει, με την άμεση σοφία και το χιούμορ του Όσσο.

Ο φιλελευθερισμός αποτελεί μία από τις μείζονες πολιτικές θεωρίες και ιδεολογίες των καιρών μας, υπόκειται ωστόσο σε πολλές και ποικίλες ερμηνείες, όπως και σε παρανοήσεις, κάτι που δυσχεραίνει σημαντικά τον ορισμό του. Τι σημαίνει άραγε φιλελευθερισμός; Μεγαλύτερη ατομική ελευθερία ή το να αντιμετωπίζονται όλοι με τον ίδιο σεβασμό; Να είμαστε περισσότερο ανθρώπινοι ή περισσότερο παραγωγικοί; Είναι φιλελεύθερη μια ελεύθερη αλλά ανεξέλεγκτη αγορά; Είναι φιλελεύθερη μια δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση που δεν λογοδοτεί για τις αποφάσεις της; Τα φιλελεύθερα διαπιστευτήρια είναι άκρως αμφιλεγόμενα: όσοι φρονούν ότι ο φιλελευθερισμός αφορά ως επί το πλείστον τη δίχως φραγμούς ιδιωτική δραστηριότητα, κι εκείνοι που πιστεύουν ότι ο φιλελευθερισμός έχει να κάνει με την ικανοποιητική ανάπτυξη του ατόμου μέσα σε μια κοινωνία αμοιβαίας υποστήριξης και συλλογικών στόχων, δεν έχουν και πολλά κοινά μεταξύ τους.

«Η πρακτική της καθημερινής ζωής αναλαμβάνει να μας δείξει πόσο δύσκολο είναι να κάνουμε πράξη αυτά που σκεφτόμαστε. Συνήθως παραμένουμε στο επίπεδο των ονείρων, η καλύτερα των ονειροπωλήσεων, καλμάροντας έτσι τις επιθυμίες μας και αποφεύγοντας τον κόπο που κάθε ιδέα χρειάζεται, για να μετατραπεί σε μια συγκεκριμένη πραγματικότητα. . .».

Στο βιβλίο αυτό, ο Μαξ Τσάρλσγουορθ παρουσιάζει την ιστορία της φιλοσοφίας της θρησκείας ως ένα σπουδαίο πνευματικό επίτευγμα του δυτικού πολιτισμού. Η ιστορία που αφηγείται ξεκινά από την ελληνική αρχαιότητα, με την αυτονόμηση της σφαίρας του ορθού λόγου και τη γέννηση της φιλοσοφίας, και φτάνει μέχρι τα πιο πρόσφατα ρεύματα του 20ού αιώνα.

Ο συγγραφέας επιχειρεί να οργανώσει την ύλη του σε πέντε βασικούς τύπους – σε πέντε θεμελιώδεις φιλοσοφικές προσεγγίσεις της θρησκευτικής σφαίρας. Στο πλαίσιο της πρώτης προσέγγισης, στην οποία κυριαρχεί η πλατωνική παράδοση, ο φιλοσοφικός λόγος εκτοπίζει την παραδοσιακή θρησκεία και η φιλοσοφία αξιώνει τελικά να γίνει η ίδια θρησκεία.

Η φιλοσοφία δεν απαιτεί από εμάς να γίνουμε σοφοί και ν’ αγγίξουμε την τελειότητα, αλλά αντιθέτως μας καλεί να συμφιλιωθούμε με την ανθρώπινη υπόστασή μας, να θέσουμε ερωτήματα και να σκεφτούμε για λογαριασμό μας. Προκειμένου να μας δώσει το έναυσμα για εποικοδομητική σκέψη, ο ειδικευμένος στη φιλοσοφία και στον διαλογισμό Φαμπρίς Μιντάλ επέλεξε και συμπεριέλαβε στο βιβλίο που κρατάτε στα χέρια σας ρήσεις σαράντα προσωπικοτήτων – φιλοσόφων, συγγραφέων, καλλιτεχνών: από τον Σαρλ Μποντλέρ ως τον Φρίντριχ Νίτσε, από την Έμιλι Ντίκινσον ως την Τόνι Μόρισον, από τον Πάμπλο Πικάσο ως τον Τζέιμς Μπόλντουιν και φυσικά από τον Σωκράτη ως τον Αριστοτέλη. Αυτές τις ρήσεις τις αναλύει σε σύντομα δοκίμια που το καθένα δε θα σας πάρει πάνω από τρία λεπτά για να το διαβάσετε, αλλά θα σας εμπνεύσει και θα σας βοηθήσει ουσιαστικά να δείτε τον κόσμο λίγο διαφορετικά.

Η εποχή μας ανάμεσα σε άλλα, είναι μάρτυρας πολλών ψυχολογικών ασθενειών. (. . .) Υπάρχουν άνθρωποι που, για να αποφύγουν αυτό το κενό, ασχολούνται με διάφορες δραστηριότητες, ελπίζοντας ότι αυτές θα δώσουν ένα σκοπό στη ζωή τους. Έτσι, μετατρέπουν τις σπουδές τους ή τη δουλειά σε σωτήρες μιας κατάστασης, η οποία ριζώνει αναμφίβολα στο βάθος του ίδιου του ανθρώπου. Κάθε πρακτική δραστηριότητα στερείται αξίας, αν αυτός που ασχολείται μ’ αυτήν δεν γνωρίζει το κίνητρο των δράσεών του. Πάντα λοιπόν πρέπει να αναρωτιόμαστε: Γιατί και προς τα πού;

“Ο φόβος είναι ριζωμένος μέσα σε κάθε ανθρώπινο πλάσμα, αλλά αυτό είναι φυσικό. Δεν μπορεί να εξαλειφθεί ολοκληρωτικά, δεν μπορεί να ελεγχθεί. Μόνο να κατανοηθεί μπορεί. Η κατανόηση είναι η λέξη-κλειδί. Και μόνο η κατανόηση μπορεί να φέρει τη μετάλλαξη, τίποτε άλλο.”

Μια πρωτοποριακή ενορατική προσέγγιση από τον κορυφαίο Ινδό δάσκαλο, που μας δείχνει όχι μόνο πως να μετουσιώνουμε τον φόβο σε φίλο και σύμμαχό μας, αλλά και πως να αποκτήσουμε την πιο βαθιά επίγνωση του εαυτού μας και της αληθινής ουσίας της ζωής.

«Ήταν απολύτως απαραίτητο να καταστεί ο πληθυσμός ένα ηθικό υποκείμενο και να σπάσει η συναλλαγή του με την εγκληματικότητα, έτσι ώστε να διαχωριστούν οι παραβατικοί και να φανούν επικίνδυνοι όχι μόνο για τους πλούσιους αλλά και για τους φτωχούς επίσης, φαύλοι υποκινητές των μεγαλύτερων κοινωνικών κινδύνων»

Μισέλ Φουκώ, «Συζήτηση για τη φυλακή», 1975

Οι Εκδόσεις Καστανιώτη και η Novel Vox προαναγγέλλουν με χαρά την κυκλοφορία ‒εντός της άνοιξης‒ της νέας εργασίας των Χαΐνηδων (που συμπληρώνουν φέτος 30 χρόνια δισκογραφικής περιπλάνησης) υπό τον τίτλον:
Πόνημα μετανεωτερικής οντολογικής προσέγγισης αποκλινουσών κατηγοριών, κοινώς ΒΑΡΔΑ ΦΟΥΡΝΕΛΟ

Γραμμένο από έναν καταξιωμένο και εμβριθή στοχαστή, το μελέτημα αυτό περιστρέφεται γύρω από τη φύση και τις λειτουργίες του χιούμορ. Γιατί γελάμε; Τι πρέπει να συμπεράνουμε από τις ποικίλες μορφές γέλιου, από το ξεκάρδισμα και το κακάρισμα έως τον καγχασμό και το χάχανο; Είναι το χιούμορ ανατρεπτικό ή, αντίθετα, εκτονώνει απλώς τις εντάσεις; Μπορούμε να ορίσουμε το «πνευματώδες χιούμορ»;

Η μελέτη του Eagleton, γεμάτη διαφωτιστικές ιδέες και πολλά εξαιρετικά αστεία, εξετάζει κριτικά διάφορες γνωστές θεωρίες περί χιούμορ, μεταξύ των οποίων την άποψη ότι πηγάζει από την ασυνάφεια, καθώς και τη θεωρία που υποστηρίζει ότι το χιούμορ αντικατοπτρίζει μια σχεδόν σαδιστική μορφή ανωτερότητας έναντι των άλλων. Αντλώντας από ένα ευρύ φάσμα λογοτεχνικών και φιλοσοφικών πηγών, από τον Αριστοτέλη και τον Θωμά τον Ακινάτη έως τον Χομπς, τον Φρόιντ και τον Μπαχτίν, ο συγγραφέας αναζητά τους κρυφούς ψυχαναλυτικούς μηχανισμούς πίσω από το χιούμορ και ερμηνεύει την κοινωνική και πολιτική του εξέλιξη ανά τους αιώνες.

Αν έχετε προσπαθήσει να κάνετε κάτι που αναγνωρίζετε ότι είναι πέρα από τις δυνάμεις σας να το πραγματώσετε ικανοποιητικά, μπορώ να είμαι βέβαιος ότι θα καλοδεχτείτε αυτή μου την προσπάθεια να σας μεταδώσω το τι είδους άνθρωπος ήταν αυτός που έγραψε το βιβλίο που κρατάτε στα χέρια σας.
Το βιβλίο είναι μια σειρά ομιλιών πάνω στα ερωτήματα που γεννιούνται στον καθένα μας και που δεν βρήκαμε απαντήσεις – ή νομίζουμε ότι δεν υπάρχουν. Οι απαντήσεις μπορούν να βρεθούν από τον άνθρωπο που θα μελετήσει αυτό το βιβλίο και θα εφαρμόσει τη Διδασκαλία στον εαυτό του.